Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

 
2-misol
. 
Faraz qilaylik, 2500ta sigirning 80 foizi zotli sigirlar bo‘lsin. Ushbu 
salmoqni aniqlashdagi yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xato 0,954 ehtimollik darajasi 

---

159 
bilan 3 foizdan, ya’ni 
03
,
0


w
dan oshmasin. Buning uchun 2500ta sigirdan nechta 
zotli sigir tanlab olinishi kerak? 
-takrorlanuvchi usulda, 
711
03
,
0
)
8
,
0
1
(
8
,
0
2
)
1
(
2
2
2
2







w
w
w
t
n
bosh. 
-takrorlanmaydigan usulda, 
554
89
,
2
1600
)
8
,
0
1
(
8
,
0
2
2500
03
,
0
2500
)
8
,
0
1
(
8
,
0
2
)
1
(
)
1
(
2
2
2
2
2
2

















w
w
t
N
N
w
w
t
n
w
bosh. 
Demak, zotli sigirlarning salmog‘ini aniqlashda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan 
xatolik 3 foizdan oshmasligi uchun 2500ta sigirdan takrorlanuvchi usulda 711 bosh 
sigirni,takrorlanmaydigan usuldaesa 554 bosh sigirni tanlab olinishi kerak. 
 
Bu formulalar tanlamaning yo‘l qo‘yishi mumkin bo‘lgan xatolarining 
ko‘payishi bilan tanlamaning zaruriy hajmi ancha kamayishini ko‘rsatadi. 
Tanlamaning hajmini hisoblash uchun dispersiyani bilish kerak. U avval ushbu 
yoki shunga o‘xshash to‘plamda o‘tkazilgan tadqiqotlardan olinishi mumkin. Agar 
bunday ma’lumotlar bo‘lmasa, unda kichik hajmda dispersiyani aniqlash uchun 
maxsus tanlama tadqiqot o‘tkazish kerak. 
Odatda tanlab kuzatish yoppasiga kuzatish imkoniyatlari bo‘lmagan hollarda 
qo‘llaniladi. Masalan, ekologik nazoratda atrof-muhitni yoki suv havzalarini 
kuzatishda yoppasiga kuzatish ma’lumotlari asosida kimyoviy tahlil qilib bo‘lmaydi. 
Yoki topilgan er osti konlarining butun hajmini laboratoriyada tahlil qilishning 
imkoniyati mavjud emas. Uy xo‘jaligi byudjetini o‘rganishda mamlakat hududida 
yashovchi har bir oilaning daromad va harajatlarini doimiy ravishda hisobga olish 
o‘ta mushkul ish.
Mamlakatimiz statistikasida tanlama tadqiqotlar bo‘yicha ma’lum tajriba 
to‘plangan. Oxirgi yillarda statistika amaliyotida maxsus tanlab kuzatishlar keng 
qo‘llanilmoqda. Binobarin, xalqning turmush darajasi to‘g‘risidagi axborotlarning 
muhim manbai bo‘lib, muntazam ravishda o‘tkazilayotgan oilalar byudjetining 
tanlama tadqiqoti hisoblanadi. Tanlama usul aholini ro‘yxatdan o‘tkazishda, mehnat 

---

160 
bozorini va jamoa fikrini o‘rganishda, nazorat so‘rovlarida, auditorlik amaliyotida, 
soliqqa tortishda nazorat olib borishda, marketing tadqiqotlarida va xo‘jalik 
faoliyatining boshqa turli sohalarida shuningdek yoppasiga tadqiqot o‘tkazilgandan 
keyingi tekshiruvlarda keng qo‘llaniladi. Tanlash yo‘li bilan iste’mol bozoridagi 
narxlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar olinadi. 
Tanlab kuzatish tibbiyotda, agronomiyada, texnika, biologiyada, geologiya, 
fizika, ximiya va boshqa turli sohalarda ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda, tajriba-
sinovlar o‘tkazishda ham keng qo‘llaniladi. 
Kelajakda tanlab kuzatish usullarini jamiyatning barcha sohalarida keng 
qo‘llanishini e’tiborga oladigan bo‘lsak, uning usullarini, mohiyatini to‘liq 
o‘zlashtirish tanlab kuzatishda bevosita ishtirok etuvchi mutahassis uchun ham va 
tanlab kuzatish usullari bilan olingan statistik ma’lumotlardan foydalanuvchilar 
uchun ham o‘ta dolzarb hisoblanadi.