Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

“Istiqlol” supermarketida tovar zaxiralari qoldig‘i 
Tovar qoldi
g‘i, 
mlrd.s
o‘m
 
Oylar 
1.01 
1.02 
1.03 
1.04 
130,0 
134,3 
132,0 
138,4 
1-jadvalda keltirilgan ma
’lumotlar dinamika qatorining payt (moment) 
turiga kiradi. Chunki uning hadlar
i “Istiqlol” supermarketi bo‘yicha tovar 
qoldiqlari faqatgina bir payt (oy boshi) ga k
o‘rsatmoqda. Tovar (yoki pul) 
qoldiqlarini hisobga olishni boshqa y
o‘li ham yo‘q, chunki tovarlar bir 
tomondan sotib olinaveradi, ikkinchi tomondan sotilaveradi. 
Davriy dinamika qatorlarida esa hadlar davr orali
g‘i (interval)da 
beriladi. Masalan, bir oy (yoki yil) da ishlab chiqarilgan mahsulot, sotilgan 
tovarlar hajmi, ekilgan er maydoni va h.k. 
8.2-jadval 
2014-2018 yillar
da “Istiqlol” supermarketida sotilgan tovarlar hajmi (tovar 
oboroti) dinamikasi 
Chakana tovar 
oboroti, 
mlrd.s
o‘m
 
Yillar
 
2014 
2015 
2016 
2017 
2018 
150 
168 
179 
186 
191 
8.2-jadvalda keltirilgan ma
’lumotlar davriy dinamika qatoriga misol 
b
o‘la oladi. Chunki uning hadlari bir yil ichida sotilgan tovarlar yig‘indisidan 
tashkil topgan. 

---

195 
Payt va davriy dinamika qatorlari hodisani vaqt b
o‘yicha o‘zgarishini 
ifodalashi b
o‘yicha bir-biriga o‘xshash, shu bilan birga ular o‘ziga xos 
xususiyatlarga ega: 
1. Davriy dinamika qatorlarining hadlarini q
o‘shish mumkin va olingan 
natija real ma
’noga ega bo‘ladi. Masalan, oylik tovar oboroti hajmidan 
yillikka, yillikdan besh yillikka 
o‘tish mumkin. Bu ishni bajarish bilan biz 
faqat hadlarni hajmini k
o‘paytirmasdan yangi keng intervalli qatorlar 
tuzishga erishamiz.
2. Davriy dinamika qatorlarini ikki darajada, 
ya’ni faqat shu davr uchun 
va 
o‘sib boruvchi jamlarda hisoblash mumkin. Bunday qatorlar bank 
tizimida keng ishlatiladi. 
3. Moment dinamika qatorlarining darajalarini q
o‘shish natijasi iqtisodiy 
mazmunga ega emas, chunki ularni q
o‘shib hisoblamoqchi bo‘lsak, u holda 
takroriy (qayta) hisoblashlarga y
o‘l qo‘ygan bo‘lamiz. 
Shunday qilib, dinamika qatorlari yordamida ijtimoiy-iqtisodiy hodisa va 
jarayonlarning rivojlanish qonuniyatlarini 
o‘rganish quyidagi yo‘nalishlarda 
amalga oshiriladi: vaqt b
o‘yicha rivojlanish darajasini baholash; statistik 
k
o‘rsatkichlar tizimi vositasida o‘rganilayotgan hodisaning dinamikasini 
o‘lchash; rivojlanishning asosiy tendentsiyalarini aniqlash va miqdoriy 
baholash; davriy tebranishlarni 
o‘rganish; bashoratlash va ekstrapolyatsiya 
qilish, korxona, komponiya yoki biror bir davlatga investitsiya kiritishni 
m
o‘ljallash va boshqalar.