Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

mln so‘m.(x) 
Foyda, 
mln so‘m.(u) 
O‘rtachasidan chetlanish 
ishoralari 
Tovar oboroti 
Foyda 
1 
29 
15 
- 
- 
2 
38 
17 
- 
- 
3 
46 
25 
- 
- 
4 
54 
36 
- 
+ 
5 
62 
32 
+ 
+ 
6 
70 
34 
+ 
+ 
7 
79 
30 
+ 
+ 
8 
97 
40 
+ 
+ 
O‘rtacha 
59,4 
28,6 
7.6-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki 8ta do‘kondan 7tasida 
ishoralar mos kelgan. Yuqorida keltirgan formula bo‘yicha bog‘lanish zichligini 
aniqlasak 
75
,
0
8
6
1
7
1
7








Н
М
Н
М
Ф
к
. 

---

183 
Olingan natijadan ko‘rinib turibdiki ikkala belgi o‘rtasidagi bog‘lanish
kuchi yuqori va bog‘lanish to‘g‘ri chiziqli ko‘rinishga egadir. 
2.
K.Spirmen va M. Kendel koeffitsientlari yoki ranglar (o‘rin, martaba, 
daraja ) koeffitsienti. 
K.Spirmen omil va natijaviy belgining har bir hadiga o‘rin 
berib, keyin ular asosida dispersiyani (farqlar bo‘yicha d) hisoblaydi va dispersiya 
qiymatini hadlar sonini ularning kvadrati (bir ayrilgan holda) ko‘paytmasiga 
nisbatini oladi yoki quyidagi formula bilan aniqlaydi : 
)
1
(
6
1
2
2




n
n
d
P
, 
bu erda: d-omil belgi bilan natijaviy belgi ranglar o‘rtasidagi chetlanish ( d =x-
u); n -hadrlar soni. 
Spirmen koeffitsientining qiymati ham -1 va + 1 oralig‘ida yotadi. Bu
koeffitsientni 2016 yilda O‘zbekiston respublikasi viloyatlari aholisi va ularning
tabiiy ko‘payishi misolida hisoblaymiz 
(
7.7- jadval
). 
.
2
,
0
16
,
1
1
2730
3162
1
)
1
196
(
14
527
6
1
)
1
(
6
1
2
2














n
n
d
P
Spirmen koeffitsenti bo‘yicha xulosa shuki, O‘zbekiston respublikasi 
viloyatlari aholisi va ularning tabiiy ko‘payishi o‘rtasida to‘g‘ri chiziqli kuchsiz 
bog‘lanish mavjud. 
Belgilarning ranglari (tutgan o‘rinlari)ni ishlatgan holda, korrelyatsion 
bog‘lanishning boshqacha hisoblashni Kendel taklif qilgan: 
)
1
(
2



n
n
S

, 
bu erda S= Q – P, Q – 
y 
bo‘yicha ijobiy natijalar ya’ni undan katta hadlar; P-salbiy 
natijalar, ya’ni undan kichik hadlar. 7.7- jadval ma’lumotlari asosida Kendel 
koeffitsentini hisoblaymiz..
Qoraqalpog‘iston respublikasi uchun Q =+7 (7.7 jadalga qarang). «y» 
Qoraqalpog‘iston respublikasi uchun –1, ettita viloyat undan yuqori, ya’ni: 
(9,13,11,8,12,10,14); R = 6, oltita viloyat undan kichik, ya’ni: (6,2,4,3,1,5). Demak, 

---

184 
Qoraqalpog‘iston respublikasi uchun S = Q – P = 7 – 6 =+1. Andijon uchun Q = 5; P 
= 8; S= -3 (5-8) va h.k. 
Olgan natijalarni qo‘shib chiqsak: ∑S=1-3-9+0-7-4+3-4+5+2-1+0+1= -16; 
endi uni formulaga qo‘ysak, 
2
.
0
182
32
)
1
14
(
14
)
16
(
2









. 
7.7- jadval 
O‘zbekitson respublikasi viloyatlari aholisi va ularning tabiy ko‘payishi bo‘yicha 
tutgan o‘rni ko‘rsatkichlari
6