Амаliy pedagogika vа psixologiya kafedrasi ijod psixologiyasi fanidan маъруза матнлари ишланмаси

X.2. Бадиий ижоднинг терапевтик жиҳатлари. Фрейд ижодни болаликдаги œйин давоми, œйин œрнини босувчи, шоирнинг яратган жиддий олами деб қарайди. Унинг фикрича, бахтли одам эмас, ҳаётдан қониқмаган одам асар ярата олади. Чунки ёзувчи ёки шоир қалбида образ тараққий этиши учун ечилмаган ички зиддиятлар таъсирида уни кучли ҳиссиётлар œраб олиши лозим. Ижодкор бу ҳислардан озод бœлмаса (ёзмаса) онгсизликдаги энергия невроз ҳосил қилишга сарфланади.
Шоир (ёзувчи) œз ички зиддиятларини яратган образлари ёрдамида, қарама-қарши шахсий хусусиятларини проекция ва экстернализациялаш йœли билан енгиши мумкин. Қаҳрамон характери қанча чуқур таҳлил қилинса, шоир (ёзувчи) зиддиятлардан қутулиши ва ҳаётга соғлом муносабатда бœлиш имкони шунчалик ошади.
Ҳасад ҳисси фрустрацияга олиб келувчи, психоанализга салбий терапевтик таъсир этувчи, шунингдек, ижодий жараённи бœғувчи ҳолат ҳисобланади. Анализда ҳасад ҳис этаётган мижоз аналитикни чалғитади ва кучсизгина таҳлилга эришади, холос. Чунки, самарали таъсир бераётган ва ҳаётий куч-қудратга тœла аналитик билан мулоқотда унинг ҳасади янада ортади. Бундай мижозлар даволаш жараёнидаги ҳар қандай ҳаракатдан қœрқишади. Бу уларнинг назоратдан чиққан ҳасад ҳисларини янада кучайтиради. Ижод жараёнида ҳам, М. Кляйн деган америкалик олиманинг фикрича, ижодий қобилиятлар ва ижод жараёнини бузувчи асосий унсур – ҳасаддир.⁵
Ҳасадгœй одам доимий трагик коллизияда юради. Зеро, ундан устунликка эришаётган ҳар қандай одам унда депрессив ҳолатни ҳосил қилаверади. Œзининг қадр-қимматга эга эмаслиги ҳақидаги оғриқли фикр муваффақиятли объектни эзиб-янчиш истагини уйғотади. Таниқли америкалик психоаналитик К. Хорни инсон шахсига эътиборсизлик невротик ҳолатни келтириб чиқаради. Невроз ҳолатидаги одамларда яратувчиликдан кœра, барбод этувчилик жиҳати кучли: унинг учун муваффақиятга эришиш эмас, бошқаларнинг мағлубиятини кœриш муҳимроқ, - деб айтади.
Ҳаётдан энг кучли қониқиш ҳисси бола œз онасини эмганида юз беради, деб ҳисоблайди Мелани Кляйн. Унинг фикрича, бола онгсиз ҳолда қониқиш ва розилик ҳиссини туяди. Бу – дунёни дœстона назарда интроекциялашга сабаб бœлади. Хулоса қилиш мумкинки, инсон ҳаётининг дастлабки йилларидаги қониқмаслик ва норозилик ҳисси – ёрқин намоён бœлган компенсацияга эҳтиёжли, асоциал мавжудотнинг шаклланишига сабаб бœлади. У фақат тор шахсий мақсадлари йœлида формал тафаккур билан фаолият юритади. Бу тараққиёт босқичини муваффақиятли œтган одам эса ҳаётга мутаносиб ва соғлом муносабатда бœла олади.