Amaliy matematika va intellektual texnologiyalar fakulteti

Maktab informatika va AKT kursida “Axborotni kodlash” fanini o‘rganish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

Maktab o’quvchilarining axborot jarayonlari haqidagi g’oyalarini shakllantirish nuqtai nazaridan “Axborotni kodlash va o’lchash” mavzusini ortiqcha baholab bo’lmaydi. Informatika kursining barcha bo’limlari “kesishadi”, bu o’rganish ob’ektlarini tavsiflashda bir xil tushunchalardan foydalanishda namoyon bo’ladi. Shunday qilib, “axborotni kodlash va o’lchash” bo’limining tushunchalari hali ham “kodlash”, “bit”, “bayt” kabi yangi tushunchalar bilan bir qatorda axborot va axborot jarayoni tushunchalari hisoblanadi.
Kursning ushbu bo’limini o’rganishdan maqsad: “axborot kodlash”, “ikkilik sanoq tizimi”, “axborot miqdori”, “bit”, “bayt”, “til” tushunchalari bilan tanishtirish va rivojlantirish. Til haqidagi ma’lumotni taqdim etish usuli sifatida, kompyuter xotirasida har xil turdagi ma’lumotlarni (sonli, matnli, grafik, tovushli) ikkilik kodlash haqida bilimlarni rivojlantirish.
Talabalar tilning turli funktsiyalarini tushunishlari kerak, masalan: ma’lumotni taqdim etish usuli, aloqa (aloqa) usuli, ma’lumot to’plash, saqlash va uzatish vositasi va boshqalar. Talabalar til haqida aniq tasavvurga ega bo’lishlari kerak. Ma’lumotlarni kodlash, ikkilik sanoq sistemasi haqida, sonlarni bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o‘tkazishni o‘rganish, axborotning asosiy o‘lchov birliklarini bilish va axborot miqdorini aniqlash masalalarini yechish usullarini o‘rganish (alifbo tartibida). “Axborotni kodlash va oʻlchash” mavzusini oʻrganishni informatika fanida “dasturlash tili”, “mashina tili”, “manzil tili”, “soʻrovlar tili” iboralarida keng qoʻllaniladigan “til” atamasi bilan boshlash maqsadga muvofiqdir. “, “dialog (interaktiv) til” , “ichki til”, “algoritmik til”, “tabiiy til” va boshqalar.
Maktab o’quvchilari insoniyat taraqqiyotining ma’lum bir bosqichida tabiiy ravishda paydo bo’lgan tabiiy tillar va insoniyatning axborot-kommunikatsiya ehtiyojlarini qondirish uchun mavjud bo’lgan tabiiy ravishda rivojlanayotgan lectron (belgi) tizimlar mavjudligini tushunishlari kerak. “Til” atamasi kamida ikkita o’zaro bog’liq ma’noga ega: til ishora tizimlarining ma’lum bir sinfi lectr o’ziga xos etnik til sifatida, ya’ni nutq, nutq qobiliyati. “Til” atamasi ta’m haqidagi ma’lumotni idrok etish organiga nisbatan ham qo’llaniladi. Til – (og’iz bo’shlig’idagi harakatlanuvchi mushak organi) tovushli nutqni shakllantirishda ishtirok etadi va shuning uchun nafaqat ma’lumot olish organi (ta’m, taktil), balki ovoz paychalari bilan birga tovush ma’lumotlarini uzatish organi hamdir. . Informatika va axborot texnologiyalarida “til” atamasi o’ziga xos ma’noga ega: ma’lumotlarni ko’rsatish va uzatish uchun ishlatiladigan belgilar, kelishuvlar va qoidalar to’plami, ma’lumotlarni tavsiflash vositasi va muammolarni hal qilish algoritmlari.
“Belgi” atamasi (“til” atamasi kabi) polisemantik atamadir. Avvalo, “belgi” atamasi ma’noga ega: hisoblashda ishlatiladigan alifboning yagona belgisi. Shu nuqtai nazardan, belgi harflar (lotin, rus va boshqalar), raqamlar, tinish belgilari va arifmetik belgilar, shuningdek, ko’plab maxsus belgilar (“@” “#”, “*”, “№”, “ { “va “}”, “%” va boshqalar).
Talabalar “belgi” va “ramz” tushunchalari informatikaning aksariyat asosiy tushunchalari kabi ko‘p qiymatli tushunchalar ekanligini tushunishlari kerak. Biroq, tushunchalarning har biri o’ziga xos xususiyatlarga ega va ba’zi hollarda “belgi” so’zini, boshqalarida esa – ramzni ishlatish yaxshiroqdir. Informatika va axborot texnologiyalarida “belgi” atamasi alifbo birligini, “belgi” atamasi odatda alifbo birligini yoki belgilar ketma-ketligini, masalan, yorliq sifatida, yoki dasturlash tili alifbosining istalgan belgisi (harf, raqam, boshqa barcha belgilar – arifmetik amallar, tinish belgilari, maxsus belgilar).
Rus, ingliz, nemis, polyak va boshqa tabiiy tillar bir xil ob’ektlarga murojaat qilish uchun turli alifbolar va turli so’zlardan foydalanadi. Tabiiy tilda “alifbo” atamasi yagona ma’noga ega bo’lib, u qat’iy belgilangan ketma-ketlikda joylashtirilgan chekli belgilar (belgilar) to’plami sifatida belgilanadi.
Informatika fanida quyidagilar mavjud: raqamli alifbo (ma’lum bir sanoq tizimining barcha raqamlari), tabiiy tilning alifbo alifbosi, kirish alifbosi (belgilari kirish ketma-ketligi belgilaridan iborat bo’lgan alifbo), chiqish alifbosi (belgilangan sanoq tizimining barcha raqamlari). Belgilaridan chiqish ketma-ketligi qurilgan alifbo), o’zgaruvchilar alifbosi (alfavit ba’zi o’rnatilgan ichki tizim, barcha belgilar asosiy belgilardan farq qilishi kerak), qurilma alifbosi (barcha signallar to’plami bilan ajralib turadigan belgilar). Ushbu qurilma tizimning boshqa qurilmalari bilan almashishi mumkin bo’lgan qurilma) va dasturlash tilining alifbosi. “Formallashtirish” atamasi mavjud bo’lib, uning ma’nosi ilmiy nazariya, tushuncha, qoidani u yoki bu belgi shaklida (rasmiy tizim, sxema, model yoki hisoblash tizimi shaklida) aks ettirishning axborot jarayoni sifatida belgilanishi mumkin. Hukm, printsip, qidiruv tartibi va boshqalar.
“Formallashtirish” va “kodlash” tushunchalari ma’no jihatdan yaqin. Kod tushunchasi bevosita “kodlash” tushunchasi bilan bog’liq. Informatika fanidagi ko’pgina tushunchalar singari, “kod” tushunchasi ham noaniqdir. Kod – bu bir belgilar to’plamidan boshqa belgilar yoki so’zlar to’plamiga xaritalashni tavsiflovchi qoida. Kodni bitta alifbodagi belgilar to’plamini boshqa alifbodagi belgilar to’plamiga solishtirishni tavsiflovchi qoida deb atash mumkin. Kodni belgilangan uzunlikdagi ikkilik so’z yoki oldindan belgilangan ma’noga ega bo’lgan ixtiyoriy chekli belgilar ketma-ketligi desak lec bo’lmaydi. “Kod” tushunchasini o’zlashtirishning muhim bosqichi kod uzunligi tushunchasini o’zlashtirishdir. Kod uzunligi odatda kodlash alifbosida kodlangan ma’lumotni ifodalash uchun ishlatiladigan belgilar soni deb ataladi. Doimiy uzunlikdagi kod – bu shunday kodlash usuli bo’lib, lectrona alifbosining barcha belgilari bir xil uzunlikdagi “so’zlar” bilan kodlanadi. Barcha tabiiy tillarni kodlash usuliga kiritish mumkin, unda asl alifboning belgilari (haqiqat ob’ektlari) turli uzunlikdagi so’zlar bilan kodlanadi. Morze kodi o’zgaruvchan uzunlikdagi koddir. O’zgaruvchan uzunlikdagi kodlar, shuningdek, o’nlik raqamlar uchun 4 bitli Grey kodni, siklik kulrang kodni, 4 pozitsiyali zanjirli kodni, Baudot kodini va boshqalarni o’z ichiga oladi. Kompyuter xotirasiga kelsak, “ikkilik so’z” atamasi quyidagi kodlash usulini aks ettiradi. Asl alifboning barcha belgilari (belgilar) ikkilik belgilar ketma-ketligi sifatida kodlangan. Bunday holda, kod uzunligi o’ziga xos, sobit qiymatga ega (bayt, ikki bayt va boshqalar).
Kodlash jarayonining ma’nosini faqat ushbu jarayonni turli qoidalar va kodlash tizimlaridan foydalangan holda takroriy amalga oshirish orqali o’rganish mumkin. Shuning uchun test topshiriqlari aniq tarbiyaviy xususiyatga ega va ular nafaqat sertifikatlashni nazorat qilish uchun, balki har bir darsda ishchi vosita sifatida ishlatilishi kerak. Barcha o’quv materiallarini o’quvchilar bilishi va o’z ta’lim faoliyatida foydalanishi kerak emas. Alohida tushunchalar ular oddiygina printsip darajasida tushunishlari kerak. Masalan, o’quvchilar shaxsiy kompyuter yordamida audio kodlashning asosi bo’lgan namuna olish tamoyilini o’zlashtirib olishlari kifoya.