Amaliy matematika va intellektual texnologiyalar fakulteti

I BOB MAKTABDA INFORMATIKA VA AKT KURSDAGI “AXBOROTNI KODLASHTIRISH” MAVZUSINING O‘RNI
Davlat ta’lim standartida “Axborotni Kodlash”
Davlat umumta’lim standarti[6] – umumiy ta’limning asosiy ta’lim dasturlarining majburiy minimal mazmunini, o’quvchilarning o’quv yukining maksimal hajmini, ta’lim muassasalari bitiruvchilarining tayyorgarlik darajasini belgilaydigan normalar va talablar. Ta’lim jarayonini ta’minlash uchun asosiy talablar.
Ta’lim standartiga muvofiq “Informatika va hisoblash texnikasi” o‘quv fani “Informatika va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)” deb nomlanadi.
Maktab o‘quv rejasida informatika kursi bilan ifodalangan umumta’lim sohasini ikki jihatdan ko‘rib chiqish mumkin.
Birinchi jihat – dunyoning tizim-axborot tasviri, o’z-o’zini boshqaradigan tizimlar (lectron tizimlar, jamiyat, avtomatlashtirilgan texnik tizimlar) tuzilishi va faoliyatining umumiy axborot qonuniyatlari. Ushbu tizimlarning o’ziga xos xususiyati ma’lumotni olish, o’zgartirish va maqsadli foydalanish asosida ularning xatti-harakatlarini nazorat qiluvchi organlarning mavjudligi bilan belgilanadigan ularning maqsadga muvofiq faoliyat ko’rsatish xususiyatidir.
Ushbu umumta’lim yo’nalishining ikkinchi yo’nalishi – axborotni olish, qayta ishlash, uzatish, saqlash va foydalanish usullari va vositalari, kompyuter va boshqa yangi axborot texnologiyalari vositalaridan foydalangan holda muammolarni hal qilish. Bu jihat, birinchi navbatda, talabalarni amaliy faoliyatga tayyorlash, ta’limni davom ettirish bilan bog’liq.
Propedevtika kursi
Maqsadlar va maqsadlar
“Axborotni kodlash” mavzusi bilan tanishish talabalarning o‘qishni davom ettirishi, o‘rta va o‘rta maktablarda informatikaning asosiy kursini o‘zlashtirishi uchun zarurdir.
Propedevtika kursida ushbu mavzuni o’rganishning maqsadlari:
• axborot va axborot jarayonlarini voqelik elementlari sifatida taqdim etish va himoya qilish usullari tushunchasini shakllantirish;
• informatikaning asosiy nazariy tushunchalari bilan tanishish;
Propedevtika kursida ushbu mavzu bo’yicha informatikani o’qitish jarayonida quyidagi vazifalar hal etiladi:
• umumiy ta’lim va kommunikativ qobiliyatlarni, diqqatni, mantiqiy va mavhum fikrlashni rivojlantirish;
• axborot madaniyatini shakllantirish;
• informatika fanini o‘rganishga yanada qiziqish uyg‘otish, o‘rganilayotgan mavzuning kengligini ko‘rsatish;
• ushbu mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar bilan tanishtiring.
• voqelik ob’ektlarini tasvirlash, ya’ni ular haqidagi ma’lumotlarni turli usullarda (raqamlar, matn, chizmalar, jadvallar ko’rinishida) taqdim etish qobiliyatini shakllantirish.
Bilim, ko’nikma va qobiliyatlar
Talaba quyidagilarni tushunishi kerak:
• axborotni qog‘oz yoki boshqa tashuvchilarda taqdim etish usuliga ko‘ra matnli, sonli, grafikli, jadvalli deb ataladi;
• axborotni turli belgilar (harflar, raqamlar, tinish belgilari va boshqa usullar) yordamida ifodalash mumkin;
ma’lumotlar kodlangan ma’lumotdir;
• matn va tasvirlar axborot obyekti hisoblanadi;
• bir xil ma’lumot turli ko’rinishda taqdim etilishi mumkin: matn, rasm, jadval, raqamlar;
• bilish:
• voqelik obyektlarini tasvirlash usullari (raqamlar, matn, rasm, jadval shaklida);
• qila olish:
• ob’ekt haqidagi bir xil ma’lumotni turlicha: matn, rasm, jadval, raqamlar shaklida taqdim etish;
• ma’lumotni turli usullar bilan kodlash va mos keladigan kodlar jadvali yordamida uni dekodlash.
Asosiy kurs
Maqsadlar va maqsadlar
Ushbu mavzuni tayanch kursda o’rganishdan maqsad: talabalarda axborot madaniyatini shakllantirish
Ushbu mavzu bo’yicha informatikani asosiy kursda o’qitish jarayonida quyidagi vazifalar hal etiladi:
• axborotni taqdim etish usullarini o’zlashtirish;
• umumiy ta’lim va kommunikativ qobiliyatlarni, diqqatni, mantiqiy va mavhum fikrlashni rivojlantirish;
• axborot madaniyatini shakllantirish;
• ushbu mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar bilan tanishtiring.
Bilim, ko’nikma va qobiliyatlar
Ushbu mavzu 7-8-sinflarda asosiy bosqichda, 5-6 soat hajmda o’rganiladi.
Talabalar bilishi kerak:
• asosiy tushunchalar: kod, kodlash, alifbo, ishora, til, shifr;
• binar sistemada arifmetik amallarni bajarish qoidalari;
• grafik va matnli axborotni kodlash usullari;
• tillarning turlari;
• axborotni himoya qilish usullari;
• qila olish:
• axborotni ikkilik kodlashga misollar keltirish;
• pozitsion va nopozitsion sanoq sistemalarida sonlarni yozishga misollar keltirish;
• raqamlarni bir sanoq sistemasidan ikkinchisiga o‘tkazish;
• matn va grafik axborotni kodlash.
Profil kursi
Maqsad va vazifalar
Profil sinflari – faoliyatning gumanitar, ijtimoiy-iqtisodiy sohalarida informatika va kompyuterlardan foydalanish bo’yicha kasbiy tayyorgarlikdan oldingi kurslar. 10-sinf Informatika va AKT kursi o’quvchilarga kompyuter haqida chuqur bilim berib, internet texnologiyasidan foydalanish bo’yicha bilim va ko’nikmalarni shakllantiradi. 11-sinf Informatika va axborot texnologiyalari kursi o‘quvchilarga kompyuter haqida chuqur bilim beradi va axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan biznes dasturlarida foydalanish bilim va ko‘nikmalarini shakllantiradi.
O’rta maktabda informatika va axborot texnologiyalarini profil darajasida o’rganish quyidagi maqsadlarga erishishga qaratilgan:
• informatikaning matematik ob’ektlari bilan bog’liq bilimlarni ishlab chiqish va tizimlashtirish;
• ob’ektlar va jarayonlarning tavsiflarini qurish, ularni kompyuterda modellashtirishga imkon beradi; modellashtirish vositalari; lectron, texnologik va ijtimoiy tizimlardagi axborot jarayonlari;
• informatikaning matematik obyektlarini, shu jumladan mantiqiy formulalar va berilgan tavsifga mos keladigan rasmiy tilda dasturlarni qurish malakalarini egallash; ularning tavsifiga ko’ra dasturlash tilida dasturlar yaratish; umumiy foydalanuvchi vositalaridan foydalanish va ularni foydalanuvchi ehtiyojlariga moslashtirish;
• algoritmik fikrlashni, rasmiylashtirish qobiliyatlarini, tizimli fikrlash elementlarini rivojlantirish;
• loyiha faoliyati madaniyatini, jumladan, jamoada ishlash qobiliyatini tarbiyalash;
• boshqa odamlar tomonidan qo’llaniladigan o’z ishining natijalari uchun javobgarlik hissi; axborot jamiyatida ijobiy ijtimoiy faollikka munosabat, axborot bilan ishlashning huquqiy va axloqiy me’yorlarini buzuvchi xatti-harakatlarga yo‘l qo‘yilmasligi;
• zamonaviy dasturiy vositalar yordamida har xil turdagi axborot obyektlarini yaratish, tahrirlash, loyihalash, saqlash, uzatish bo‘yicha tajriba orttirish; kompyuter modellarini yaratish, axborot loyihalarini birgalikda amalga oshirish, lectronal dizayn jarayonida qiyinchiliklarni bartaraf etish, mehnat bozorida talab qilinadigan turli sohalarda axborot faoliyati.
Bilim, ko’nikma va qobiliyatlar
Talabalar bilishi kerak:
• fazoviy namuna olish nima, kodlash chuqurligi,
namuna olish chastotasi;
• axborotni asosli kodlash tamoyili;
• kompyuter xotirasiga raqamlarni yozib olish formatlari;
• raqamlarning to’g’ridan-to’g’ri, teskari va qo’shimcha kodlari;
• «kod», «kodlash», «ikkilik kodlash», bit nima;
• nima uchun axborotni ikkilik kodlash hisoblashda qo’llaniladi;
• har xil turdagi axborotlar hisoblashda qanday kodlanganligi;
• rastr, piksel, fazoviy diskretizatsiya, ranglar palitrasi, rang chuqurligi nima;
• grafik axborotni kodlash prinsipi.
Talabalar quyidagilarni bilishlari kerak:
• tovushli axborotning axborot hajmini lectro;
• ovozli axborotni yozib olish va takrorlash;
• 1 baytli bitli to’rda raqamlarni ifodalash;
• axborotni kodlash;
• axborotni kod ko’rinishiga ko’ra tiklash;
• grafik tasvirning axborot hajmini lectro;
• Rang chuqurligi va ko’rsatilgan ranglar soni o’rtasidagi moslikni toping.

1.