Amaliy matematika va infarmatika

19.4. Tajriba tadqiqot ishlari.
Qurilish maydonining yuzasi bo`yicha teng oraliqlarda grunt­larning tarkibi, tuzilishi, xossalari tekshiriladi. Ayniqsa, inshootlar ta’sirida gruntlarda yuz beradigan sifat o`zgarishlariga axamiyat beriladi. Tekshiruv ishlari to`g`ridan-to`g`ri maydonning uzida (dala sharoitida tajriba-tadqiqot ishlari yoki olingan namunalar yordamida laboratoriyada) bajariladi.
Dala sharoitida burg quduqlaridan yer osti suvlarini yer yuzasiga chikarish, suv sarfi, suvli gorizontning filg’tratsiya koeffitsienti aniqlanadi. Aeratsiya zonasidagi gruntlarning suv utkazuvchanlik qobiliyati tajriba yordamida aniqla­nadi.
Gruntlarning dala sharoitida tashqi bosim ta’sirida siqilishi, chukishi va deformatsiyalanishini aniqlash injenerlik-geologik nuktai nazardan muxim axamiyatga ega. Buning uchun qurilish kotlovanlari, shurf yoki burg kudugi tubiga shtamp urnatiladi. Shtamp ustiga kuch ta’sir ettirilib, asta-sekin kupaytirib boriladi. Tashqi kuch ta’sirida, shtamp ostidagi gruntning govakligi kamayib sikiladi va shtamp cho`ka boshlaydi. Shtamp ustiga ta’sir etadigan kuchning kiymati imorat va inshoot og`irligidan poydevor zaminiga to`shadigan kuchga tenglashtiriladi va cho`kish butunlay tugagandan so`ng tajriba tuxtatiladi. Gruntlarning deformatsiyalanish moduli quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
R
_= ---------- (1- )², MPa
S*D

Bu yerda R - shtampga ta’sir etayotgan bosim, MPa; S – shtampning R bosim ta’sirida chukishi, sm; D – shtampning yuzi,  - Puasson koeffitsienti.

Nazorat savollari:

1. 
   Injener-geologik ishlar deganda nima tushunasiz?
   
2. 
   Tayyorgarlik davrdagi bajariladigan ishlar.
   
3. 
   Daladagi ishlar.
   
4. 
   Kameral ishlarga nima tushunasiz?
   
5. 
   Xisobot tuzish davri.
   
6. 
   Texnik-loyixa bosqichida olib boriladigan ishlar.
   
7. 
   Tuzilaetgan kartalarning masshtabi?
   
8. 
   9 ta iprik masshtabli kartalar.
   
9. 
   Xisobotning qismlari?
   
10. 
    Farg`ona shaxridagi olib borayotgan injener geologik qidiruv ishlari.
    

Adabiyotlar.
1. Ergashev I. Injenerlik geologiyasi va gidrogeologiya. Toshkent, Ukituvchi 1990 y.
2. Zoxidov S. Injenerlik geologiyasi. Toshkent, Ukituvchi 1988 y.
3. Nazarov M. Muxandislik geologiyasi va atrof muxitni muxofaza qilish Toshkent, Uzbekiston 1994 y.
4. Ergashev I. Injenerlik geologiyasi asoslaridan amaliy mashgulotlar Toshkent, Uzbekiston 1992 y.
5. A.M.Gorbachev Osnovq geologii. M., 1973
6. G.P.Gorshkov, A.F.Yakusheva. Obo`aya geologiya. M., 1969
7. SH.SHoraxmedov, M.Kodirov. Umumiy va tarixiy geologiyadan laboratoriya mashgulotlari uchun kullanma. T., 1988