Amaliy matematika va infarmatika

1 – AMALIY ISH

TOG’ JINSLARINI XOSIL QILUVCHI MINERALLAR BILAN TANISHISH VA ULARNING TAVSIFINI YOZISH.


1. Umumiy ma’lumotlar
Tog‘ jinslarining yoshini aniqlash ilmiy va amaliy ahamiyatga ega. Ma’lum bir davr va bir xil geologik sharoitda hosil bo‘lgan jinslar boshqa davr jinslaridan o‘zining qurilish xususiyatlari bilan tubdan farq qiladi.
Absolyut (mutlaq) yosh yillar bilan ifodalanib, jinslarning qachon paydo bo‘lganligini belgilaydi. Absolyut yosh tog‘ jinslarining paydo bo‘lganidan hozirgacha bo‘lgan davr hisoblanib, million va ming yillar bilan o‘lchanadi. Absolyut yosh tog‘ jinslari tarkibidagi radioaktiv elementlarning yemirilishi uchun ketgan vaqtni hisoblab aniqlanadi. Masalan, atom massasi 238 bo‘lgan uran (U238) elementi atomining to‘la parchalanishidan qo‘rg‘oshin hosil bo‘ladi. Qo‘rg‘oshin miqdorining dastlabki radioaktiv element uran miqdoriga nisbatini aniqlash orqali mineralni va u hosil qilgan tog‘ jinslarining absolyut yoshini aniqlash mumkin.
Tog‘ jinslarining nisbiy yoshi yer qatlamlarining qaysinisi oldin yoki qaysinisi keyin paydo bo‘lganini qiyosiy taq qoslash orqali aniqlanadi.
Bunday hollarda tog‘ jinslari qatlamlarining yoshi paleontologik usul, ya’ni tog‘ jinslarida saqlanib qolgan organik qoldiqlarni o‘rganish bilan aniqlanadi.
Yerning rivojlanish tarixining har bir davrida ma’lum turdagi organizmlar yashagan va ularning qoldiqlari shu davr yotqiziqlaridagina saqlanib qolgan. Shunday ekan, toshqotgan organizmlarning yashagan davrini bilgan holda ularning qoldiqlari yordamida cho‘kindi jinslarning yoshini aniqlashimiz mumkin.
Yerning tuzilish va rivojlanish tarixini o‘rganish natijasida butun yer tarixini ma’lum bir davrlarga ajratish hamda absolyut va nisbiy yosh ma’lumotlariga ko‘ra geologik vaqt jadvali – geoxronologik jadval tuzish imkoni tug‘ildi. Bu jadvalda geologik tarix besh eraga bo‘lingan bo‘lib, o‘z navbatida yer qobig‘ining hamma qatlamlari ham besh gruppaga ajratiladi. Har bir era davrlarga, davrlar – epoxalarga, epoxalar – asrlarga bo‘lingan.
Har bir vaqt bo‘laklari va unga mos keluvchi jins qatlamlariga nom va belgi berilgan. Eralarga nom qo‘yishda organik dunyo evolyusiyasi asos qilib olingan. Masalan, arxey – boshlang‘ich, proterozoy – erta, paleozoy – qadimiy, mezazoy – o‘rta, kaynazoy – yangi era ma’nosini bildiradi. Davrlarning nomlari ko‘proq shu davr yotqiziqlarida topilgan organik qoldiqlar va o‘rganilgan joylar nomidan olingan. Eralar maxsus belgilar bilan belgilanadi. Masalan, mezazoy erasi - M_G‘, to‘rtlamchi davr – Q va hokazo.
Davrlarni epoxalarga ajratishda davr belgilariga raqam qo‘shiladi. Masalan, paleogen davrining epoxalari quyidagicha belgilanadi; quyi – Ŧ₁, o‘rta - Ŧ₂ va yuqori - Ŧ₃ . Epoxalarning asrlarga bo‘linishida belgilarga yoki raqam, yoki harf qo‘shiladi. Masalan: belgi o‘rta to‘rtlamchi epoxaning Toshkent kompleksi.
Tog‘ jinslarining paydo bo‘lish sharoitini va yoshini aks ettiruvchi belgilardan geologik va injenerlik geologik kartalar, kesimlar tuzishda foydalaniladi.

1.1. Geologik karta va Shartli belgilar.

Ma’lumotlar va Shartli belgilar amaliyot qo‘llanmadan olinadi.


II. Ishni bajarish bo‘yicha topshiriqlar.

II.1. Geologik yilnomaning yirk qismlari – era va davrlarning nomi, indeksi, davomiyligi, ularga xos organik hayot ko‘rinishini o‘rganish va jadvalini tuzish.

II.2. Geologik kartaning mashg‘ulot rahbari ko‘rsatib bergan qismidagi tog‘ jinsi qatlamlarining yoshi, stratigrafik kompleksi, litologik tarkibi, qatlamlarning yotish shakli.

1-Jadval
Geoxronologik jadval (A.F.YAkusheva, V.E.Xain, V.M.Slavinlardan, 1988 y.)

Eralarning nomi	Davr va uning belgilanishi	Davr, mln. yil	Organik dunyoning rivojlanishi
Kaynazoy