amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

Doriqonada tayyorlanadigan suyuq dorilarga retsept yozilishi va konsentratsiyasini belgilash usullari
Bir xil tarkibdagi eritmalarning yozilish turi xar xil bo‘lishi mumkin.
1. Rp: Solutionis Natrii benzoatis 1% — 200 ml
Natrii hydrocarbonatis 2,0
Misce. Da Signa. 1 oshkoshikdankuniga 3 maxalichilsin.
2. Rp: Natrii benzoatis
Natrii hydrocarbonatis aa 2,0
Aquae purificatae 200 ml.
M.D.S. 1 osh koshikdan kuniga 3 maxal ichilsin.
3. Rp: Solutionis Natrii benzoatis 2,0-200 ml
Natrii hydrocarbonatis 2,0
M.D.S. 1 osh koshikdan kuniga 3 maxal ichilsin.
Yozilish uslubidan kat’i nazar eritma ogirlik-hajm usulida tayyorlanadi. Chunki umumiy hajm har uchala xolda ham 200 ml gacha bo‘lishi shart.
13-mavzu: Qattiq dori modda eritmalari.


Darsning maqsadi: mavzu bilan talabalarni yaqindan tanishtirish. Mavjud preparatlar bilan tanishtirish.
Darsning o‘tkazish tartibi: dars o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasidagi muloqat asosida olib borilib, barcha ma’lumotlar yozib tushintirib beriladi.
Darsni o‘tkazish uchun kerakli jixozlar va vositalar: jadvallar, mavjud bo‘lgan dori vositalari, adabiyotlar.
Qattik dori moddalarning aksariyati kristall moddalardir. Kristall moddalarning erishi bir vaktda sodir bo‘ladigan 2 ta jarayondan iborat. Bu solvatatsiya (gidratatsiya) va kristall panjaralari emirilishdir.
Bu xol quyidagi natriy xlor misolida keltirilgan. Natriy xlorid ionlari kutbli suv molekulalari bilan birgalashib Na(+) ioni suv molekulasining manfiy kutbiga Cl(-) anioni esa suvning musbat kutbiga qaratilgan bo‘lib, suvning kutbli molekulalari sekin-asta Na(+) va (-)Cl ionlari orasiga kirib, ularni kristall panjarasidan ajratadi.
Erish jarayonining jadalligi, erituvchi molekulasi bilan eriydigan modda zarrachalari orasidagi boglanish kuchi bu zarrachalarning o‘zaro boglanish kuchidan yukori va yoki past bo‘lishiga boglik. Boshqa erituvchilarga nisbatan suvning kutblik xususiyati ancha yukori. Suvning ana shu xususiyati kutbli moddalarni ionlarga bo‘ladi va ularni kristall panjarasidan ajratadi. Moddalar erishida eritmalar isishi yoki sovishi xollari uchraydi. Eritmaning isishi undagi energiyaning sarflanishini ko‘rsatsa, sovishi esa energiya sarf bo‘lishini bildiradi. Bu xodisa kattik jismning suyuqlanishi, ya’ni kristall panjarasi buzilishida albatta ma’lum bir energiya sarf bo‘lishini ko‘rsatadi. Natriy xlorid tarkibidagi natriy va xlor ionlari uni erishigacha kristall panjara boglamlari orkali bir-biri bilan boglangan. Bu boglam bo‘ginlarida ionlar fakat aylanma va tebranma xarakatga ega bo‘ladi. Modda erigandan so‘ng esa bu ionlar butun eritma bo‘ylab xarakat qiladi va buning uchun esa kinetik kuvvat sarflanadi. Bu kinetik kuvvat eritma xarorati sovishi xisobiga to‘planadi. Kristall panjaradagi ionlarning bir-biri bilan boglikligi kanchalik kuchli bo‘lsa, ular eriganda eritma xarorati shunchalik pasayadi. Modda eritilganda eritma xarorati ko‘tarilishi solvatatsiya jarayoni xisobiga bo‘ladi. Ya’ni erituvchi molekulalari bilan eruvchi modda molekulalarining birikishi (tezligi) xisobiga. Erituvchi molekulasi kristall modda ionlari va molekulalari bilan oson biriksa va bu jarayon kanchalik kuchli bo‘lsa, erituvchi va eruvchi modda molekulalari shunchalik oson va tez xarakatga keladiki, bu xarakat natijasida eritma xarorati ko‘tariladi.
Eritma xaroratining ko‘tarilishiga sarf bo‘lgan energiyani /Q/ modda va erituvchi orasidagi solvatatsiya energiyasi bilan /Q/ kristall panjara parchalashga /-S/ ketgan energiya yigindisi deb qarash kerak.