Amaliy mashg’ulot №4 Mavzu: Elеktrоlit eritmаlаr vа tuzlаrning gidrоlizi

Lakmus–ko’kartiradi,
Fenolftalen–pushti,
Metal arg’aldog’i–sariq.
Ular kislotalar, kisalotali oksidlar bilan neytrallanish reaksiyaga kirishadi. Terini o’yuvchi hususiyatga ega shuning uchun o’yuvchi deb ham ataladi.
Tuzlar - dissotisiylanganda kation sifatida metall kationini, anion sifatida kislota qoldig’ini hosil qiladigan moddalarga aytiladi.
O’rta tuzlar bir bosqichda dossotsiylanadi.
KNO₃ = K⁺ + NO₃^-
MgCl₂ = Mg⁺² + Cl^-
Al₂(SO₄)₃ = 2Al⁺³ + 3SO₄^-2
Nordon tuzlar – bosqichli dissotsiylanadi.
I – bosqichda Me⁺ⁿ va kislota qoldig’iga
II – bosqichda kislota qoldig’i va H⁺ kationlariga ajraladi.
I- bosqich. Na₂HPO₄ = 2Na⁺ + HPO₄^-2
II- bosqich. HPO₄^-2 = H⁺ + PO₄^-3
Nordo tuzlar eritmalarida H⁺ bo’lgani uchun kislotaga o’hshash umumiy xossani namoyon qiladi.
Asosli tuzlar – dissotsiylanganda metall kationi, kislota qoldig’i va OH^- ionlarini ajratadi.
BaOHNO₃ = Ba⁺² + OH^- + NO₃^-
Bu tuz eritmalari asos o’xshash umumiy xossaga namoyon qiladi.Qo’sh va asosli tuzlar bosqichli dissotsiylanadi. Metal katinlari va kislota qoldiqlari hosil qiladi.
KAl(SO₄)₂ = K⁺ + Al⁺³ + SO₄^-2
CaOCl₂ = Ca⁺² + Cl^- + OCl^-
Kompleks tuzlar – dissotsiylanganda tashqi va ichki sferalarga ajraladi. Ichki sfera esa deyarli ionlarga ajralmaydi.
K₃{Fe(CN)₆] = 3K⁺ + [Fe(CN)₆]^-3

Ko’pchilik elektrolitlar suvda eriganda qisman ionlarga ajraladi. Moddalarning ionlarga ajralish darjasi – dissotsiylanish deyiladi.

Uning qiymati dissotsiylangan malekulalar soning umumi malekulalar soniga nisbati orqali topiladi.
Umumiy tarzda

n- dissotsiylangan malekulalar soni,

N – umumiy malekulalar soni.
α – dissiylanish darajasi ( %)
Masalalar:
1. Eritlgan 120 ta malekulalardan 50 tasi ionlarga ajralgan bo’lsa, dissotsiylanishini aniqlang?

Berilgan: N=120 ta n=50 ta α=?

Yechish: Fo’rmuladan foydalanamiz.

2. α=70% bo’lganda eritilgan 500 ta malekuladan nechtasi ionlarga ajralgan?

Berilgan: α =70% N=500 ta n=?

Yechish: dan n ni aniqlaymiz. malekula dissotsiylangan.

3. Sulfat kislota eritmasida 130 ta malekula dissotisylangan bo’lsa, umumiy malekulalar sonini aniqlang?( α=80%)

Berilgan: n=130 ta α=80% N=?

Yechish: dan N ni aniqlaymiz. malekula bo’lgan.

4. Al₂(SO₄)₃ ning 3 M li eritmasida α = 70 % bo’lsa, kation va anionlarning konsentratsiyasini aniqlang?

Berilgan: CM=3 M α = 70 % n =?

Yechish: dan n ni aniqlaymiz. malekula dissotsiylangan. Tuzning dissotsiylanishini yozamiz va bundagi hosil bo’lgan kation va anionlarning molyar konsentratsiyasini aniqlaymiz. Al2(SO4)3 = 2Al^+3 + 3SO4^-2 1 2 3 2.1 x1=? x2=? x1=4.2 [Al^+3] x2=6.3 [SO4^-2]

5. Cu(NO₃)₂ ning 5 M li eritmasida NO₃^- ioning konsentratsiyasi 7 M ekanligi ma’lum bo’lsa, dissotsiylanish darajasini aniqlang?

Berilgan: CM=5 M [NO3^-]=7 M α = ?

Yechish: Tuz dissotsiylanganda NO3^- berilgan bo’lsa, shuncha ion hosil bo’lishi uchun qancha tuz dissotsiylanishi kerakligini aniqlaymiz. Cu(NO3)2 = Cu^+2 + 2NO3^- 1 2 x=? 7 dissotsiylangan tuzning molyarligi. Ummumiy malekulalar konsentratsiyasi 5 M edi. α ni aniqlaymiz.

6. HCN eritmasida 0.1 mol kislota malekulalari va 0.04 mol H^+ ionlari bo’lsa, dissotsiylanish darajasini aniqlang? Berilgan: n(HCN)=0.1 mol n(H^+)=0.04 mol α = ?

Yechish: Eritmada qolgan ya’ni dissotsilanmay qolgan malekulalar 0.1 mol, dissotsiylanish natijasida hosil bo’lgan H^+ larining moli berilgan. Umumiy malekulalar sonini aniqlashimiz uchun shuncha H+ nini hosilqilish uchun qancha kislota dissotsiylanganini aniqlabymiz va qolgan malekulalar sonini qo’shamiz. HCN = H^+ + CN^- 1 1 0.0.4 x=0.04 N=n+n=0.1 + 0.04=0.14 mol dan 0.04 mol kislota dissotsiylangan.