Amaliy mashg’ulot №1 Mavzu: Elektr zanjir elementlarining shartli grafik, harfli belgilarini o’rganish

9- Laboratoriya ishi.
RC-generatorni o‘rganish
Ishni bajarishdan maqsad. Qarshilik va sig‘imdan iborat zanjirda past chastotali so‘nmas elektromagnit tebranishlar hosil bo‘lishini o‘rganish.
Qisqacha nazariy ma’lumotlar.
RS-zanjirning chastota xarakteristikasida ko‘rganimizdek, Kondensatorning zaryadlanishi va qarshilikka zaryadsizlanishi birgalikda sinusoidal tebranishlar ko‘rinishiga yaqin bo‘lgan tebranishlarni hosil qiladi. Bu tebranishlar so‘nmas bo‘lishi uchun RS-zanjirli musbat teskari bog‘lanishga ega bo‘lgan kuchaytirgich yig‘iladi. O‘z-o‘zini uyg‘otuvchi generatorning barqaror ishlashi uchun fazalar sharti bajarilishi kerak, ya’ni fazalar farqi 180⁰ ga siljitilib kirishga berilishi kerak. Bitta RC – elementlardan iborat zanjirda (1- rasm) faza siljishi
(1)



ga teng. 1-rasm, b dan ko‘rinib turibdiki, bunday zanjirdagi faza siljishi 90⁰ dan kichik bo‘lib, 180⁰ faza siljishi uchun kamida uchta RC-zanjir zarur bo‘ladi.
2-rasmda faza siljituvchi uchta RS-zanjirdan iborat generatorlarning sxemasi keltirilgan. Sxemada S1=S2 SZ va R1= R2=R3 qilib

1 расм.
RС - занжирда фазасилжиш
(2)
olinsa, generatorning chastotasi teng bo‘ladi.
Faza siljish xosil qilish uchun to‘rtta RC – zanjiri olinsa, generator chastotasi
(3)
orqali hisoblanadi. Tebranishlar barqaror bo‘lishi uchun teskari bog‘lanish koeffitsienti uch bo‘g‘inli zanjir uchun 1/29 ga, to‘rt bo‘g‘inli zanjir uchun 1/18,6 ga teng bo‘lishi kerak. SHunga mos ravishda kuchaytirish bosqichining kuchaytirish koeffitsienti 29 va 18,6 dan kam bo‘lmasligi kerak.
Kerakli asboblar: 1.Ishni bajarish uchun maxsus tayyorlangan stend. 2.Ossillograf. 3.O‘kazgich simlari.
Ishni bajarish tartibi. Ishni bajarish uchun maxsus tayyorlangan stendda RC–generatorining uchta sxemasi joylashtirilgan.
1-sxemada tranzistorli generator, 2-sxemada lampali generator va 3-sxemada ikki kaskadli generator sxemalari keltirilgan.
A) Tranzistorli RC–generatorini o‘rganish. Buning uchun 1-sxema chiqishlarini elektron ossillografning U kirishga o‘tkazgichlar vositasida ulang. Ossillografni vnesh. Sinxronizatsiya ish rejimiga o‘tkazing U - klemmasidan yana bitta o‘tkazgichni ossillografning kirish Vn.sinxr. klemmasiga ulang. So‘ngra stend va ossillografni tashqi kuchlanish manbaiga ulang. Ossillograf “chastota diapazoni” va “chastota plavno” tutqichlarini burab ekranda bitta sinusoidal signal hosil bo‘lishiga erishing. Tashqi tovush generatoridan foydalanib Lissaju figuralari yordamida generator chastotasini aniqlang. R qarshilikni o‘zgartirib tajribani takrorlang. Natijalarini qo‘yidagi formula yordamida hisoblang.
F = = R₁=R₂=R₃ C₁=C₂=C₃
(R –KOm larda, S –mikrofarada)
Bu erda generator to‘rtta faza siljituvchi zanjirdan tuzilgan,
B) Lampali RC – generatorni o‘rganish. 2-sxema chiqish qismini ossilograf kirishiga ulab, yuqorida ko‘rsatilgandek generator ishlab chiqarayotgan signal chastotasini va formasini aniqlang. R–qarshilikni o‘zgartirib, generatorning chastota diapazonini aniqlang?