Amaliy mashg’ulot №1 Mavzu: Elektr zanjir elementlarining shartli grafik, harfli belgilarini o’rganish

Kerakli asboblar:
1. Tranzistor xarakteristikasini o‘rganish uchun stend.
2. Voltmetr.
Ishni bajarish tartibi.
Stenda (1-rasm) o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok manbai bo‘lib, unda tranzistorni UE va UK sxemalarda ulash uchun sxema montaj qilingan.
1.Tranzistorning kirish xarakteristikasini olish.
Kirish xarakteristikasi deyilganda baza toki Ib ning, baza-emittor oralig‘iga berilgan kuchlanish (Ube) ga bog‘liqlik xarakteristikasi tushuniladi. Bunda Ib=f(Ube) bo‘lganda Uke–const qilib olinadi. Buning uchun sxemani UE holatga o‘tkazdiriladi (stendda V orqali). Stendda VI, B3, B4, B6, B,11 lar ulangan (“ulangan”) B2,B5 lar uzilgan holatga o‘tkazdiriladi. Stend pastki qismida joylashgan V12 almashtirib, ulagichni –Ukir holatga o‘tkazing. Elektron voltmetr kirishini stendning umumiy nuqtasi va lampali voltmetrni elektr toki tarmog‘iga ulang. “Kuchlanishni boshqarish E_k” muruvatni burab IPZ da UKE=5v holatda qoldiring.
So‘ng Ukir ni burab lampali voltmetr U be va IP I (Ukir) ko‘rsatishini yozib boring. Bu natijalarni avval jadval ko‘rinishida tuzib, undan kirish xarakteristikasini chizing. IPZ da 8 V, 10 V bo‘lgan hollar uchun ham kirish xarakteristikasini o‘rganing.

UKE=5v

Ib						Ib
Ube
UKE=8v
Ib
Ube
UKE=10v
Ib
Ube
UKE=12v
Ib
Ube

2.Tranzistorning chiqish xarakteristikasini olish.

CHiqish xarakteristikasi deyilganda kollektor toki Ik ning kollektor emitter oralig‘i kuchlanishiga (Uke) bog‘liqligi tushiniladi. Bunda Ik=f(Uke)blganda Ib=conSt bo‘lishi kerak. “Ukir kuchlanishini boshqarish” muruvatini burab IPI da Ube=O mA qilib olingan o‘zgarmas holda saqlanadi. So‘ngra “Ek kuchlanishini boshqarish” ni burab IP2 (Uk) va IPZ (Ike) ni ko‘rsatishlarini yozib olib jadval tuzing. Olingan natijalardan xarakteristika tuzing. Ube=40mA, Ube=80mA, Ube=120 mA xarakteristikani bo‘lgan hollar uchun o‘rganing.
Ube=0 mA

Ik						Ik
Uke
Ube=40 mA
Ik
Uke
Ube=80 mA
Ik
Uke
Ube=120 mA
Ik
Uke

XARAKTERISTIKALARNI ANALIZ QILISH.
Bipolyar tranzistorlar zanjirini hisoblash va tahlil qilishda tranzistorni chiziqli to‘rt qutbli deb hisoblab, uning UE holati uchun h parametri deb nomlanuvchi usuldan foydalanamiz va u qo‘yidagi kattaliklar bilan xarakterlanadi.
Ib, Ube,Ik,Ike
Bu to‘rt kattalikdan ikkitasi mustaqil deb faraz qilib qolgan ikkitasini shu mustaqil parametirdan keltirib chiqarish mumkin.
Amaliy soddalik uchun Uke va Ib larni mustaqil deb olamiz u holda
Ube=F1(Ib,Uke) va In=F2(Ib, Uke)
Tranzistor kuchaytirgich holatida kirish va chiqish signallari bo‘lib, kirish va chiqish kuchlanishi yoki tokning orttirmasi hisoblanadi Ube va Ik ning kichik orttirmasi uchun qo‘yidagi formula o‘z ifodasini topadi.
∆Ube= ,
∆Ube=h11eI∆b+h12e∆Uke, I∆k=h1e∆Ib+h22e∆Uke
bunda h tranzistorning xususiy hosilasi bo‘lib, kirish va chiqish xarakteristikalari orqali topiladi. YAni
h11e= ∆Ubeg‘ ∆Ib bo‘lganda Uke=const(∆Uke=0)
h12e= ∆Ubeg‘ ∆Uke bo‘lganda Ib= const(∆Ib=0)
h21e= ∆Ikg‘ ∆Ib bo‘lganda Uke= const(∆Uke=0)
h22e=∆Ikg‘ ∆Uke bo‘lganda Ib= const(∆Ib=0)
bunda: h11e-kattaligi qarshilik birlikka ega bo‘lib, tranzistorning kirish qarshilik ifodasini beradi.
h12e-birliksiz kattalika ega bo‘lib, kuchlanish bo‘yicha teskari aloqa deb yuritiladi.
h21e-tok o‘tkazish koeffitsenti bo‘lib, tok bo‘yicha kuchaytirish koeffitsentini ifodalaydi.
22e-tranzistorning chiqish o‘tkazuvchanligini ifodalaydi.

1-rasm
Nazorat savollar.

1. Bipolyar tranzistorning ishlash prinsipini tushuntiring?
2. Baza, kollektor, emmiter sohalarining qaysi birida aralashma konsentratsiyasi ko‘p bo‘ladi? Nima uchun?
3. Aktiv to‘yinish va ajratish rejimlari qanday sxemalarda ishlatiladi?
4. Tranzistorda ishchi rejim qanday tanlanadi?
5. h –parametrlarining fizik ma’nosini tushuntirib bering?


Adabiyotlar.
1. Turdiev N. «Radioelektronika asoslari» Toshkent «o‘qituvchi»
1992yil.
2. Nigmatov X. «Radioelektronika» Toshkent «o‘qituvchi» 1994yil.
3. Ganin YU.A. Tuxtasinov E.M. «Radiotexnika» Toshkent «o‘qituvchi» 1984yil.