Amaliy audit

 
pasportini rasmiylashtiradi va bankga topshiradi. Bu mazkur kontrakt bo’yicha 
eksport tushumini nazorat qilish uchun zarurdir. 
Jo’natilgan tovar bo’yicha eksportyor bojxona deklaratsiyasini to’ldiradi va bitim pasportining 
nusxasi bilan O’zbekiston Respublikasining bojxonasiga tovarlarni bojxonada rasmiylashtirilgunga 
qadar jo’natadi. Bojxona eksport tovarlarini jo’natish bo’yicha ma’lumotlarni jamlagan hisob 
kartochkalarini ochadi va ular asosida reestr tuzib, ikki nusxada kerakli bankka jo’natadi. 
Hujjatlarning haqiqiyligi va to’ldirilishining to’g’riligini tekshirar ekan, auditor ayrim 
hollarda shu hujjatlarni to’ldirgan shaxslarni imzolarini to’g’riligi va hujjatning haqiqiyligini 
tasdiqlab berish uchun chaqirtirishi mumkin. Tovarlar eksporti bo’yicha tuzilgan hujjatning 
to’g’riligini aniqlagach, hujjatlarning qonuniyligi aniqlanadi. Belgilangan qonunchilikka binoan 
eksportyor korxona sertifikat, kvotasiz eksportga jo’natish mumkin bo’lmagan muhim va strategik 
ashyolar ro’yxatiga kirgan tovarlar uchun litsenziyaga ega bo’lishi kerak. 
Litsenziya olgandan so’ng eksporterlar tovarlarni jo’natadi. Litsenziyalangan tovarlarning olib 
chiqib ketilishi ustidan nazorat Davlat Bojxona qo’mitasiga yuklatilgan. Bu muomalalarning 

---

401 
qonuniyligi O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 1998 yil 8 aprelda 422-son bilan 
ro’yxatdan o’tkazilgan «O’ziga xos tovarlarning eksporti va ularning O’zbekiston Respublikasi 
hududiga importni litsenziyalash tartibi to’g’risida»gi Nizom bilan tasdiqlandi. 
Bu Nizomga asosan O’zbekiston Respublikasi hududida litsenziyalashning yagona rejimi 
amal qiladi, litsenziyalanadigan tovarlarning yagona ro’yxati, litsenziyalarni berishning yagona 
tizimi bunday rejimning negizi hisoblanadi. 
Litsenziyalar eksportchilar yoki importchilarning namunaviy blanklardan taqdim etilgan 
buyurtmalar asosida beriladi. Buyurtma beruvchi tashkilot buyurtma bilan birgalikda majburiy 
tartibda Tashqi Iqtisodiy Aloqalar agentligining tegishli bo’linmasiga Vazirlar Mahkamasining 
farmoyishini, xaridor bilan sotuvchi imzolagan kontraktni va tovarlarning ishlab chiqarilganligi 
haqidagi sertifikatni taqdim qiladi. Buyurtma beruvchilar litsenziya berilishi uchun arizalarning 
ko’rib chiqilishi maqsadida taqdim qilinadigan ma’lumotlarning haqiqiyligi uchun javob beradilar. 
Kontraktning asosiy shartlari o’zgarganda berilgan litsenziyalar qaytadan rasmiylashtirilishi kerak 
bo’ladi. Auditor kontrakt shartlarida ko’zda tutilgan xaridor yoki sotuvchining o’zgarishi, narxlar, 
etkazib berish muddatlari, to’lovlar turlarining o’zgarishi kabi shartlarga alohida e’tibor berishi 
kerak.
Litsenziyalar bitimni amalga oshirish uchun zarur muddatga, lekin bir yildan ortiq bo’lmagan 
muddatga beriladi. Buyurtmachining asoslangan iltimosnomasiga ko’ra litsenziyaning amal qilish 
muddati uzaytirilishi mumkin. 
Tovarlarning yuklab jo’natilishi faqat belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan litsenziya 
olingandan so’ng amalga oshiriladi. Arizachida litsenziya berilishi haqidagi qaror qabul qilinguniga 
tuzilgan kontraktning mavjudligi litsenziyani berish va yukni O’zbekiston Respublikasidan 
tashqariga olib chiqib ketish uchun asos bo’lib hisoblanadi. 
Olingan litsenziyaning ko’chirma nusxasi bojxona yuk deklaratsiyasiga ilova qilinadi va 
litsenziyalanadigan tovarlarning chegara orqali olib o’tishi uchun asos bo’lib xizmat qiladi. 
Eksport muomalalari bo’yicha ichki nazorat tizimi holatini aniqlash uchun auditor test 
o’tkazishi zarur bo’ladi. Taxminiy test savollarini 6.2.34 jadvalda ko’rsatamiz. 6.2.34 jadvalda 
ishlab chiqilgan testlar asosida auditor eksport tovarlar yo’nalishi bo’yicha ichki nazorat tizimining 
samaradorligini aniqlaydi. 
Agarda hisob tovarlar yo’nalishining har bir bosqichida joylashishini va ortiqcha xarajatlarga 
yo’l qo’yilmay mol oluvchiga etib borishini ta’minlasa, nazorat yaxshi tashkil qilingan, deb 
hisoblash mumkin.