Амалий машғулот

Амалий машғулот
Гидрометрик паррак ёрдамида ўлчанган тезлик асосида сув сарфини ҳисоблаш


Ишнинг мақсади
Ушбу амалий машғулотни мақсади талабаларга гидрометрик паррак ёрдамида ўлчанган тезликни ҳисоблаш, ўлчанган тезлик асосида сув сарфини ҳисоблаш усулларини таништиришдан иборат.
Ишнинг назарий асослари
Дарёларнинг сув сарфини аниқлаш гидрометриянинг энг асосий вазифларидан бири ҳисобланади. Шу туфайли унга алоҳида эътибор берилади. Чунки, сув сарфи ҳақидаги маълумотлар қишлоқ ва сув хўжалигида, гидротехник иншоотларни лойиҳалаш, қуриш ҳамда уларни эксплуатация қилишда муҳим аҳамиятга эга.
Дарёнинг кўндаланг қирқимидан вақт бирлиги ичида оқиб ўтадиган сув миқдорига сув сарфи дейилади.
Сув сарфи кичик ариқлар, сойлар, булоқларда дарёлар ва каналларда эса ўлчам бирликларида ифодаланади, Q ҳарфи билан белгиланади.
Сув сарфи ҳар қандай дарёнинг гидрологик режимини ўрганишда энг асосий кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. Дарё ўзанида бўладиган ҳамма ўзгаришлар унда ҳаракатланаётган сувнинг миқдорига боғлиқ. Шу билан бирга сув режимининг ҳамма элементлари ҳам сув сарфига боғлиқ ҳолда ўзгаради.
Сув сарфи махсус ташкил қилинган гидрометрик створларда (кесма) маълум режа асосида ўлчаб борилади. Ана шундай ўлчашлар натижасида унинг ўртача кунлик, ўртача ойлик, ўртача йиллик, ўртача кўп йиллик ҳамда энг юқори ва энг кичик қийматлари аниқланади. Бу катталиклар бир ном билан характерли сув сарфлари деб аталади. Маълум вақт давомидаги сув сарфларининг ўртача қийматлари асосида дарёдан шу вақт ичида оқиб ўтаётган сувнинг ҳажми-оқим ҳажми аниқланади.
Сув сарфини дала шароитида гидрометрик асбоблар ва усуллар ёрдамида аниқлаймиз. Сув сарфини ўлчаш вақтида қўлланиладиган усуллар икки гуруҳга ажратилади:
1) сув сарфини тўғридан - тўғри ўлчаш;
2) сув режимининг маълум элементларини ўлчаш ва кузатиш асосида сув сарфини аниқлаш.
Биринчи усул ҳажм усули дейилиб, сув сарфини аниқ ўлаш имконини беради. Бу усул кўпроқ дарёлар, сойлар ва каналларда қўлланилади.
Иккинчи гуруҳ усулларга қўйидагилар киради:
1) тезлик - майдон усули;
2) сув сарфини гидрометрик новлар ёки ташламалар ёрдамида аниқлаш;
3) аралаштириш усули ёки химиявий усул ҳам дейилади.