Амалий машғулот №6. Асаб марказлари ва уларнинг хоссалари Тематик режа

Нерв марказларининг ишига баъзи кимёвий моддаларнинг таъсири
. 
Нерв марказлари қон ва тўқима суюқлигининг кимёвий таркибини 
ўзгаришига жуда сезгир. Нерв марказига кислород келишининг камайиши 
жуда тезда унинг қўзғалувчанлиги йўқотади ва нерв ҳужайраларининг 
ўлишига олиб келади. Буни бош мияда қон қуйилишидаги ўзгаришларда 
кўриш мумкин.
Стрихнин деган модда нерв марказларининг қўзғалувчанлигини 
тормозловчи синапсларнинг фаолиятини тўхтатиш ҳисобига орттиради. 
Хлороформ ва эфир дастлаб нерв марказлари қўзғалувчанлигини орттиради, 
сўнг пасайтиради. Апоморфин асосан қусиш марказини, лобелин-нафас, бош 
мия марказини қўзғатади. Корозол бош мия пўстлоғини ҳаракатлантирувчи 
бўлимини қўзғатиб эпилепсияга хос пойтортишни келтириб чиқаради ва ҳ.к. 
Ҳар хил нерв марказларининг кимёвий моддаларга сезгирлиги турлича. 
Масалан, кислород 5-6 минут етишмаслиги пўстлоқ ҳужайраларининг 
ўлишига олиб келади, мия ўзани ҳужайралари кислород етишмаслигига 15-20 
минут чидаса, орқа мия нейронлари 20-30 минут қон оқиши тўхтагандан 
кейин ҳам функциялари қайта тиклайди.

---

Марказий нерв тизимида тормозланиш ҳодисаси
. 
Адашган нерв 
кучли қўзғатилса юрак уриши тўхташини, кучсизроқ қўзғатилганда юрак 
уришлари сони камайганлигини ака - ука Веберлар 1845 йилда тажрибада 
кўрсатган. Бу тормозланиш жараёнини физиологияда биринчи аниқланиши 
эди. Тормозланиш нерв тизимидаги фаол жараён ҳисобланиб, қўзғалиш 
таъсирида 
бошқа 
қўзғалиш 
йўққа 
чиқарилади. 
Ҳаракатларни 
координациялашда, вегетатив функцияларни бошқаришда, олий нерв 
фаолияти жараёнларини амалга оширишда тормозланиш марказий нерв 
тизимида муҳим аҳамиятга эга. Марказий нерв тизимида тормозланиш 
ҳодисасини кўрсатувчи И.М.Сеченовнинг буюк тажрибаси қуйидагича 
ўтказилган. Бақа бош миясини очиб кўрув бўртиқларини ош тузи кристали 
билан қўзғатилса орқа мия рефлексларининг тормозланиши кузатилади.
Тормозланиш ходисаси кейинчалик марказий нерв тизимининг деярли 
барча бўлимларида мавжудлиги тажрибаларда аниқланди.
Масалан: сут эмизувчиларда оралиқ миянинг ретикуляр формацияси 
қўзғатилганда бош мия ярим шарларида тормозланиш юзага келади. Думли 
танани қўзғатиш бир бутун организмни тормозлайди, бошланган ихтиёрий 
ҳаракатлар тўхтаб қолади, турли анализаторлардан келаётган сигналларни қабул 
қилиш бузилади. 

---

Бош мия ярим шарлар пўстлоғи, пўстлоқ ости тузилмаларига тўхтовсиз 
тормозловчи таъсир кўрсатиб туради. 
Марказий нерв тизимида қўзғалиш ва тормозланиш жараёнлари орасида 
кураш кетади. Бу кураш натижасида ё марказий қўзғалиш ҳолати ёки марказий 
тормозланиш ҳолати юзага келади. 
Тормозланиш 
жараёнининг 
механизмига 
қараб