Амалий машғулот №6. Асаб марказлари ва уларнинг хоссалари Тематик режа

Қўзғалишларнинг иррадиацияланиши
. Нерв марказига келаётган 
таъсиротлар кучли ва узоқ давом этса, ўша марказдаги нейронларнигина қўзғатиб, 
қолмасдан бошқа марказлардаги нейронларни ҳам қўзғатади. Марказий нерв 
тизимида қўзғалишни шу тариқа тарқалишини иррадиация деб аталади. 
Нерв 
жараёнларининг 
марказий 
нерв 
тизимида 
тарқалиши-
иррадиацияланиш тартибсиз тўлқинсимон бўлмасдан, танлаб тарқалиш 
хусусиятига эга. Масалан, бош миясизлантирилган бақа етарли совитилса ва 
унинг бир оёғи электр токи билан қўзғатилса дастлаб бақа ўша оёғини букади, 
кейин иккинчи оёғини, ундан сўнг қўзғатилаётган оёғи томондаги олдинги оёғини 
ва энг охири қарама-қарши томондаги олдинги оёғини ҳаракатлантиради. 
Марказий нерв тизимида қўзғалишнинг иррадиацияланиб кетишга 
тормозловчи Реншоу ҳужайралари тўсқинлик қилади. 
Реципрок (пайваста) иннервация
. И.М.Сеченов ва В.В.Пашутин (1865) 
тананинг бир томонидаги нерв тўпламлари қўзғатилганда қарама-қарши 
томондаги рефлекс реакцияларининг тормозланганлигини кузатишган. Қўзғалиш 
ва тормозланишни бундай реципрок алоқаси кейинчалик рус олими 
В.Н.Введенский, инглиз олими Ч.Шеррингтон ва бошқалар изланишлари учун 
туртки бўлди. 
Баҳор ойларида жинсий гормонлар таъсирида эркак бақалар олдинги 
оёқлари билан урғочиларни қучоқлаш рефлекси кучаяди. Шундай ҳолатда бақа 
териси таъсирланса химояланиш ўрнига доминант қучоқлаш рефлекси кучаяди. 

---

Бундай доминант ҳолат жинсий гормонларни олдинги оёқларидаги мускулларни 
бошқарувчи нерв марказига таъсири натижасида келиб чиқади. Буни эндоген 
доминанта деб аталади. 
Бош мия ярим шарлар пўстлоғининг олдинги оёқни ҳаракатлантирувчи 
қисми ўзгармас токни аноди билан таъсир қилиб, сунъий доминантани келтириб 
чиқариш мумкин. Шундай ҳолатда ҳохлаган оёқни қўзғатилса ўзига хос жавоб 
реакцияси келиб чиқмасдан анод токи таъсир қилаётган олдинги оёқ ҳаракатга 
келади.