Al–xorazmiy nomidagi

2.3. Tijorat banklarida mavjud muammoli kreditlar bilan ishlash tizimini 

takomillashtirish masalalari 

Muammoli  kreditlarni  bartaraf  etish  bo'yicha  normativ  hujjatlar  sanoqli 

bo'lganligi  sababli  mavjud  muammoli  kreditlari  bilan  kurashish  yo'lini  bankning 

---

48 

 

o'zi belgilaydi. 

Bankdan 

olgan 

kreditlarini 

o'z 

vaqtida 

to'lash 

majburiyatlarini 

bajarmayotgan  qarzdorlarni  to'lovga  qobiliyatsiz  deb  e'lon  qilishi  va  bu  haqda 

matbuotda xabar berishi mumkin. Bank bunday qarzdorlarni bankrot deb topishni 

so'rab, xo'jalik sudida da'vo qo'zg'atish huquqiga ega.

13

  

Banklarda  yuzaga  kelgan  muammoli  kreditlarni  berish  belgilariga  qarab 

quyidagi guruhlarga bo'lib, tasniflash maqsadga muvofiqdir. Bular: 

• 

Bankning o'z qarori bo'yicha berilgan kreditlar; 

• 

Hukumat qarori bo'yicha berilgan kreditlar; 

• 

Vazirliklar kafolati bo'yicha berilgan kreditlar; 

• 

Boshqa turli qaror va kafolatlar bo'yicha berilgan kreditlar. 

Agar bank barcha riskni o'ziga qabul qilgan holda o'zi kredit berishga qaror 

qilib, bu kredit bo'yicha muammolar yuzaga kelgan bo'lsa, u holda bank mijozning 

aksiyadorlik  munosabatini  ko'rib  chiqishi  lozim.  Agar  mijoz  bankning  aksiyadori 

bo'lsa,  kreditni  qaytarish  masalasini  uning  aksiyadorlik  jamiyatidagi  salmog'i 

hisobidan  amalga  oshirishi  maqsadga  muvofiqdir.  Mabodo  kredit  hukumat  yoki 

vazirliklar  kafolati  bo'yicha  berilgan  bo'lsa,  Sh.  Z.  Abdullayeva  tomonidan  u 

kreditlarni undirishning quyidagi yechimi taklif qilingan. 

Moliya  Vazirligida  hukumat  kafolati  bo'yicha  berilgan,  lekin  muammoli 

kreditlarga  aylangan  kreditlar  bo'yicha  ish  olib  boruvchi  agentlik-emitentlarni 

tashkil  qilish  lozim.  Bu  agentlikka  obligatsiyalar  chiqarish  huquqi  berilib, 

muammoli  kreditlar  bo'lgan  banklar  shu  obligatsiyalarni  sotib  olish  yo'li  bilan 

muammoli  kreditlar  salmog'ini  qoplashi  mumkin.  Obligatsiyalar  uzoq  muddatga 

ega  bo'lgan hollarda banklar  ular  bo'yicha  dividend  olish imkoniga  ega  bo'lishlari 

lozim.  Muammoli  kreditlar  bozorini  tashkil  qilib  unda  muammoli  kreditlarni  va 

ular bo'yicha banklar olgan obligatsiyalarni sotishni yo'lga qo'yish lozim. 

Muammoli  kreditlar  yuzaga  kelish  sabablari  bo'yicha  bir-biridan  farq 

qilsada,  ularning  oldini  olishda  quyidagi  yondashishlar  qo'l  kelishi  mumkin. 

Bunda: 

                                                 

13

 Banklar va bank faoliyati to'g'risidagi qonunning 35-moddasi, 1996-yil 25-aprel 

---

49 

 

• 

qarzni restrukturizatsiya dasturini ishlab chiqish; 

• 

qo'shimcha hujjatlar va kafolatlar olish; 

• 

qo'shimcha fondlarni to'xtatish yoki qo'shimcha inyeksiya qilish; 

• 

garovni sotish; 

• 

boshqa aktivlarni sotish; 

• 

kafolat bo'yicha to'lovni talab qilish; 

• 

boshqaruvni almashtirish; 

• 

menejment ishlarini olib borish; 

• 

huquqiy ishlarni ko'rib chiqish va boshqalar. 

Bizga  ma'lumki,  tijorat  banklarining  ishonchliligi  va  barqarorligini 

ta'minlash va mustahkamlash Markaziy bank tomonidan muvofiqlashtirib boriladi. 

Shuning  uchun  banklar  tizimining  samarali  va  barqaror  faoliyat  ko'rsatishini 

ta'minlash  masalasi  turli  mamlakatlar  Markaziy  bankining  asosiy  vazifalaridan 

hisoblanadi. Har  bir  mamlakatda  bu  sohada  o'rnatiladigan  nazorat  Markaziy  bank 

tomonidan  tijorat  banklarida  ularning  aktivlari  bo'yicha  mumkin  bo'lgan 

yo'qotishlarni qoplash uchun zaxiralar tashkil qilish va uni doimo barqaror ushlash 

masalasini qo'yadi. 

Tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlar sifatining pastligi, ularni to'lash 

bo'yicha  muammolarning  ko'pligi  bank  faoliyatiga  salbiy  ta'sir  ko'rsatadi  va  bank 

tomonidan kredit siyosatini tuzish va uni olib borishda ma'lum kamchiliklarga yo'l 

qo'yilganidan  dalolat  beradi.  Ba'zi  banklar  tomonidan  berilgan  kreditlar  sifatini 

pastligini quyidagi sabablar tufayli, ya'ni birinchidan, kreditlar berishda mijozning 

kreditga  layoqatlilik  ko'rsatkichlari,  ularning  moliyaviy  ahvolining  yaxshi  tahlil 

qilinmaganligi,  ikkinchidan,  kreditning  ta'minlanganligi  to'g'ri  aniqlanib, 

rasmiylashtirilmaganligi  va  uchinchidan,  o'z  vaqtida,  to'g'ri  kredit  monitoringi 

o'tkazilmaganligi tufayli yuzaga kelgan deb xulosa qilish mumkin. 

Tijorat banklari faoliyati, ayniqsa kreditlash jarayoni risk bilan bog'liq. Shu 

sababli  banklar  faoliyatining  barqarorligini  ta'minlashda  kredit  portfelini  oqilona 

boshqarish muhim o'rin tutadi. Fikrlarni yagona tizimga jamlagan holda muammoli 

kreditlarga  quyidagicha  ta'rif  berish  mumkin:  kredit  risklarini  amalda  yaqqol 

---

50 

 

namoyon bo'lishining natijasi bo'lib, obyektiv va subyektiv sabablarga ko'ra, kredit 

shartnomasi  shartlarining  buzilishi  oqibatida,  "substandart",  "shubhali"  hamda 

"umidsiz" kreditlar kategoriyasiga o'tib qolgan kreditlar muammolidir. 

Muammoli  kreditlar  bilan  ishlash  faoliyatini  tizimli  ravishda  olib  borish 

maqsadida,  muammoli  kreditlarni:  muddati,  sifati,  ta'minoti,  resurs  manbasi  va 

kreditni berish to'g'risidagi qarorni qabul qiluvchi subyekti kabi asosiy yo'nalishlar 

bo'yicha tasniflash maqsadga muvofiq. 

Muammoli  kreditlarni  yuqoridagi  yo'nalishlar  bo'yicha  tasniflash  ularni 

bartaraf  etish  uchun  ishlarni  to'g'ri  va  samarali  rejalashtirishga  yordam  beradi. 

Bank  amaliyoti  ko'rsatishicha,  kreditni  qaytarishga  qaratilgan  chora-tadbirlarni 

ishlab  chiqishda  kredit  bo'yicha  undiruvni  nimaga  qaratish  lozimligini  aniqlab 

olish muhim ahamiyatga ega. 

Jahonning  aksariyat  mamlakatlarida  ishlamayotgan  aktivlar  muammosini 

yechish  va  bank  sohasidagi  inqirozni  bartaraf  etish  uchun  davlat  banklardan 

muammoli  aktivlarni  sotib  olgan.  Ayrim  mamlakatlarda  hukumatlar  tomonidan 

banklarning  "yomon"  aktivlari  bilan  maqsadli  ishlash  uchun  maxsus 

korporatsiyalar  tuzilgan.  Xalqaro  amaliyotda  muammoli  aktivlarni  boshqarishda 

ikkita  yondashuv  qo'llaniladi:  markazlashgan  va  markazlashmagan.  Birinchi 

yondashuv  davlat  tomonidan  butun  bank  tizimining  muammoli  aktivlarini  sotib 

olish  va  boshqarish  bo'yicha  maxsus  korporatsiya  tuzilishini  ko'zda  tutadi. 

Markazlashmagan  usulning  mohiyati  esa,  bankning  tarkibida  ishlamayotgan 

aktivlarni boshqarish bo'yicha tegishli tuzilmani tashkil etishdan iborat. 

Kreditlardan  ko'riladigan  zararlarni  qoplashga  mo'ljallangan  zaxira 

ajratmalarining  amaldagi  darajasiga  baho  berish  uchun  esa  quyidagilarga  alohida 

e'tibor qaratishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz: 

• 

bank  tomonidan  berilgan  kreditlarning  to'g'ri  tasniflanganligiga; 

zaxira ajratmalarini tasniflash asosida kreditlarning toifalariga mutanosib ravishda 

tashkil etilganligiga; 

• 

foizlarni  o'stirmaslik  maqomiga  ega  bo'lgan  kreditlar  bo'yicha 

hisoblangan  va  muddati  o'tgan  foizlarni  o'z  vaqtida  va  to'liq  tijorat  bankining 

---

51 

 

balansidan chiqarilganligiga. 

Har  bir  bank  o'zining  kredit  siyosatini  2.03.2000-yilidagi  №905-sonli 

"Tijorat  banklarining  kredit  siyosatiga  qo'yiladigan  talablar"  nizomiga  muvofiq 

tarzda tuzadi va kredit siyosatini yurgizadi. Ushbu nizomning 2-bo'lim 2.5-bandida 

kreditlarni qaytariluvchanligini kredit siyosati darajasida ko'tarilishi ko'zda tutilgan 

bo'lsada, lekin ko'pgina hollarda tijorat banklari tomonidan ishlab chiqilgan "kredit 

siyosatlari"  yuzaki  ishlab  chiqilgan.  Shuning  uchun  ham  muammoli  kreditlar 

paydo  bo'lgan  vaqtda  joylardagi  xodimlar  tomonidan  ushbu  masalani  yechish 

bo'yicha  qiyinchiliklar  tug'iladi.  Agarda  muammoli  kreditlarni  undirish  bo'yicha 

ish  to'g'ri  yo'lga  qo'yilmasa,  buni  amalga  oshirish  uchun  juda  ko'p  vaqt  hamda 

mablag' talab etiladi. 

Kreditlash  bank  ishining  o'zagi  bo'lib,  uning  sifatiga  qarab  bankning 

faoliyati to'g'risida xulosa chiqarish mumkin. Bunda, asosan, kreditlarni boshqarish 

jarayonining asosiy ahamiyat kasb etishiga sabab shuki, uning sifati bank  ishining 

samaradorligiga  bog'liqdir.  Iqtisodchilar  tomonidan  jahon  banklarining  sinishi 

(bankrotlikka  uchrashi)  sabablarini  tadqiq  qilish  shuni  ko'rsatayapdiki,  asosan, 

banklarning  sinishiga  sabab  -  bank  aktivlari  sifatining  (eng  avvalo  kreditlarning) 

pastligidir.  Kreditning  sifati  kreditlash  jarayonini  boshqarishga  bog'liq  bo'lib, 

quyidagi asosiy elementlardan tashkil topadi: 

• 

tijorat  bankida  mukammal  ishlab  chiqilgan  kredit  siyosati 

kreditlashtirish jarayonining mavjudligi; 

• 

kredit portfelini optimal boshqarishning yo'lga qo'yilganligi; 

• 

kreditlarni muntazam nazorat qilishning tashkil qilinganligi; 

• 

bank tizimida ishlaydigan xodimlarning tayyorgarlik darajasi; 

• 

tijorat  banklari  tomonidan  berilgan  jami  kreditlar  hajmida  muddati 

o'tgan kreditlar salmog'ining o'zgarishi. 

Tijorat  banklari  tomonidan  berilgan  jami  kreditlar  hajmida  muddati  o'tgan 

kreditlar  salmog'ining  o'zgarishi  kredit  siyosatining  samaradorligini  tavsiflovchi 

asosiy ko'rsatkichlardan biri hisoblanadi. 

Rivojlangan xorijiy davlatlarda bank amaliyotida, xususan, G'arbiy Yevropa 

---

52 

 

davlatlarining  bank  amaliyotida  muddati  o'tgan  kreditlar  jami  kredit  qo'yilmalari 

hajmidagi  salmog'ini  3  foizdan  oshmasligi  normal  holat  hisoblanadi.  Bu 

ko'rsatkichning yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan chegaraviy miqdori 5 foizni tashkil 

qiladi. 

Foizlarni o'stirmaslik maqomiga ega bo'lgan kreditlar va ularga hisoblangan 

foizlar miqdorining o'zgarishi. 

Hukumatimiz  tomonidan  Respublikada  muammoli  kreditlar  keskin  ortib 

ketganligi  sababli  Vazirlar  Mahkamasining  04.12.2002-yilda  №422  sonli 

"Banklarning  kreditlari  bo'yicha  qarzdorlik  o'z  vaqtida  qaytarilmagan  taqdirda 

undiruvni  qarzdorning  likvidli  mol-mulkiga  qaratish  tartibini  tasdiqlash 

to'g'risida"gi  qarori  chiqdi.  Ushbu  qarorga  asosan  qarzdorning  pul  mablag'lari 

yetarli  bo'lmagan  taqdirda,  bank  kredit  bo'yicha  qarzdorlikni  qonun  hujjatlarda 

belgilangan  tartibda  va  notarial  tasdiqdangan  yozma  bitim  asosida  qarzdorning 

likvidli mol-mulki hisobiga yoki undiruvchi sud tartibida qarzdorning likvidli mol-

mulkiga  qaratish  yo'li  bilan  qaytarishga  haqlidir.  Bank  qarzdorga  qaysi  likvidli 

mol-mulki  hisobiga  qaytarish  bo'yicha  o'z  mo'ljali  to'g'risida  yozma  ravishda 

bildirishnoma  beradi.  Mijoz  esa  o'z  navbatida  15  kundan  kechiktirmay  bankka 

yozma  javob  yuborish  shart  bo'ladi.  Bunday  holat  faqatgina  bank  va  qarzdor 

o'rtasida  kelishuv  bo'lgan  taqdirdagina  samarali  bo'ladi.  Aksariyat  holatlarda  esa 

qarzdor  atayin  qarzni  to'lashni  kechiktirib,  ishni  sud  orqali  cho'zish  tarafdori 

bo'ladi,  chunki  sud  harakatlarini  amalga  oshirish  uchun  ko'p  vaqt  talab  etiladi. 

Xo'jalik  sudlariga  kelib  tushgan  da'vo  arizalari  bir  oy  muddat  ichida  ko'rib 

chiqiladi.  Agar  sud  bank  foydasi  hal  bo'lsa,  qarzdor  o'zining  ikkinchi  huquqi 

apellyatsiya  shikoyati  bilan  sudga  o'z  noroziligini  bildiradi,  agar  u  holatda  ham 

natijaga erishmasa qarzdor endi xo'jalik sudiga kasatsiya shikoyati bilan murojaat 

qiladi,  agar  bu  yana  bank  foydasiga  hal  bo'lsa,  ular  Oliy  xo'jalik  sudiga  murojaat 

qilishadi.  Bunday  holatda  faqatgina  qarzdor  vaqtdan  yutadi.  Bu  davrda  esa 

bankning ahvoli nima kechadi degan savol o'z-o'zidan tug'iladi. Banklar uchun shu 

davrgacha olishi mumkin bo'lgan foyda olish imkoniyatidan maxrum bo'ladi. Lekin 

ko'p  hollarda  ham  sudda  ish  bank  foydasiga  hal  bo'lavermaydi.  Sud  agar  qarzdor 

---

53 

 

foydasiga  hal  bo'lsa,  bank  ushbu  kredit  summasini  o'z  foydasidan  qoplaydi. 

Yuqorida  sanab  o'tilgan  har  bir  instanstiyaga  murojaat  qilish  uchun  davlat  boji 

hamda pochta xarajatlari bilan bog'liq to'lovlar amalga oshiriladi. 

Bugungi  kunda  tijorat  banklarining  kredit  portfelini  ma'lum  bir  qismini 

muammoli  kreditlar  tashkil  etadi.  Ajratilgan  kreditlar  bo'yicha  ehtimoliy 

yo'qotishlarni  oldini  olish  maqsadida  tijorat  bankining  kredit  portfeli  doimiy 

ravishda  tasniflanib  boriladi.  Kreditlarni  o'z  navbatida  5  turga,  ya'ni  yaxshi, 

standart,  substandart,  shubhali  hamda  umidsiz  turlariga  tasniflash  mumkin. 

Shubhali  va  umidsiz  deb  tasniflangan  kreditlar  muammoli  kreditlar  deb  qaraladi. 

Muammoli kreditlar tijorat banklarining faoliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Banklar 

oldidagi  asosiy  vazifa  kredit  berish  emas,  balki  kreditlarni  o'z  muddatida 

qaytaruvchanligini  ta'minlash  masalasi  turadi.  Chunki  muammoli  kreditlar  tijorat 

bankining  foyda  olib  keladigan  aktivlarini  kamaytiradi,  bu  esa  o'z  navbatida 

bankning istiqboldagi reja ko'rsatkichlariga erisha olmasligidan dalolat beradi. 

Xulosa  qilib  aytish  mumkinki,  rivojlangan  mamlakatlarda  kreditlash 

jarayonida  inson  omiliga  katta  e'tibor  qaratiladi.  Mamlakatimizda  esa  aksincha, 

korxonaning  umumiy  moliyaviy  holatiga  hamda  ta'minoti  birlamchi  o'rinni 

egallaydi. 

Notarial  tasdiqlangan  garov  shartnomasi  asosida  tijorat  banklari  sudga 

murojaat qilmasdan, mol-mulkni to'g'ridan-to'g'ri o'z balansiga kirim qilishi kerak. 

Chunki  garov  shartnomasi  imzolanayotgan  davrda  mulk  egasi  va  uning  oila 

a'zolarining roziligi olinadi. Bu yerda agar  mulkni bankka topshirish uchun mijoz 

norozi bo'lgan taqdirda, qonunchilikda belgilangan tartibda barcha sud xarajatlarni 

mijoz  o'z  hisobidan  amalga  oshirib  xo'jalik  sudiga  murojaat  qilishi  mumkin. 

Bunday  holat  muammoli  kreditlarning  tezroq  qaytarilishini  ta'minlaydi  hamda 

korxona  rahbarlarini  ma'suliyatini  oshirishga  olib  keladi.  Shuning  uchun  ham 

zaruriy qonun hujjatlarini qabul qilish maqsadga muvofiq bo'ladi. 

Banklar  muddati  o'tgan  kreditlarni  o'rnini  to'ldirish  maqsadida  mulkni  birja 

orqali auksion o'tkazish yo'li bilan sotadilar. Ushbu auksionda mulk egasining o'zi 

ham  ishtirok  etish  huquqiga  ega  bo'ladi.  Garovga  qo'yilgan  mulk  mo'ljallangan 

---

54 

 

narxda  sotilishi,  ya'ni  kredit  bo'yicha  asosiy  summani  hamda  foizlar  bo'yicha 

qarzdorlik  summasini  qoplash  uchun  yetarli  bo'lgan  taqdirda,  ijobiy  deb 

baholanadi, aks holda, kreditni qoplash uchun yetmagan summani undirish uchun 

yana xo'jalik sudiga murojaat qilish talab etiladi. 

Bugungi  kunda  muammoli  kreditlar  hisobidan  undirilgan  mulklarni  sotish 

bo'yicha bir qator qiyinchiliklar mavjud. 

Tijorat banklari tomonidan garovga qo'yilayotgan mulkni baholash borasida 

banklarning  kredit  siyosatida  yoki  mulkni  baholash  to'g'risidagi  normativ 

hujjatlarga  asosan  mulk  bozor  bahosida  olinishi  ko'zda  tutilgan,  lekin  har  doim 

ham bank mulkni bozor bahosida baholay olmaydi. Bu esa o'z navbatida garovga 

taqdim etiladigan mulkning real baholanmasligiga olib keladi. 

01.05.1998-yildagi  "Garov  to'g'risida"gi  qonunning  10-moddasiga  binoan 

garovga  qo'yiladigan  mulkning  bahosi  yer  munosabatlarini  va  ko'chmas  mulk 

kadastrini  tartibga  solish  bosh  boshqarmasi  tomonidan  tasdiqlangan  narxdan  past 

bo'lmasligi  kerak,  ya'ni  bank  va  mijoz  o'rtasida  o'zaro  baholash  dalolatnomasi 

tuzilgan davrda kadastr narxidan pasaytirish mumkin emas deyilgan. 

Har  doim  ham  yer  va  ko'chmas  mulk  kadastri  boshqarmasi  tomonidan 

o'rnatilgan narx bozor bahosi bilan mos kelavermaydi. Bu yerda esa mijoz va bank 

o'rtasida  turli  xil  kelishmovchiliklar  paydo  bo'ladi.  Birinchidan  mulk  egasi  o'z 

mulkini  qancha  yuqori  baholatib  ko'proq  kredit  olishni  mo'ljallaydi,  bank  esa 

aksincha  mulkni  bozor  bahosidan  pastroq  qilib  olish  tarafdori  bo'ladi.  Har  bir 

holatda mulkni o'z real narxida baholash muhim ahamiyat kasb etadi. 

Bank  amaliyotida  shunday  holatlar  ham  uchrab  turadiki,  kredit  olish 

maqsadida  hech  kimga  sotilmay  qolgan  va  hech  nimaga  arzimaydigan  mol-mulk 

garovi evaziga har xil yo'llar bilan bankning mulkni baholash bo'yicha mutaxassisi 

hamda  kadastr  idoralari  bilan  kelishilgan  holda  uning  narxi  juda  yuqori  qilib 

ko'rsatiladi. Natijada rejalashtirilgan ish amalga oshirilib, muammoli  kredit  sun'iy 

ravishda  yuzaga keltiriladi. Bunday  holatda  mijoz  kredit  uchun  garovga qo'yilgan 

mulkni  ixtiyoriy  ravishda  bankka  topshiradi.  Bu  esa  kredit  summasini  to'liq 

qaytarish  uchun  yetmaydi  va  bank  o'z-o'zidan  xo'jalik  sudiga  qarzdorlikning 

---

55 

 

qolgan qismini undirib berish maqsadida murojaat qiladi. Qo'shimcha ravishda boj 

to'lovlari, mulkni sotish bilan bog'liq xarajatlar bankning xarajatlarini ortishiga olib 

keladi. 

Bank  rahbariyati  hamda  kreditlash  bo'limi  xodimlari  muammoli  kreditlar 

kelib  chiqqanda  ularni  yashirish  emas,  balki  qaytarilishini  ta'minlash  choralarini 

ko'rishi lozim. 

Har  bir  kredit  boshqalariga  o'xshamagan  alohida  xususiyatlarga  egadir. 

Shuning  uchun  ham  muammoli  kreditlarni  qaytarilishini  ta'minlash  borasida  aniq 

qonun  va  qoidalar  ishlab  chiqilmagan.  Muammoli  kreditlarni  bartaraf  etish 

bo'yicha asosan banklar tomonidan quyidagi ishlar amalga oshiriladi: 

• 

kredit muddatini uzaytirish (prolongatsiya) choralarini ko'rish; 

• 

qo'shimcha ravishda ta'minot talab qilish; 

• 

garov  sifatida  qo'yilgan  mulk  yoki  uchinchi  shaxsning  kafilligi 

bo'yicha kreditni qaytarish choralarini ko'rish; 

• 

kreditini boshqa bankka sotish; 

• 

korxona  rahbariyatiga  mavjud  muammoni  hal  etish  bo'yicha 

konsalting xizmatlarini taklif etish; 

• 

korxonaning  bo'sh  turgan  aktivlari,  mol-mulklarini  sotish,  debitorlik 

qarzlari mavjud bo'lgan taqdirda ularni undirish evaziga muammoni hal etish. 

Tijorat  banklari  tomonidan  berilgan  kreditlarni  muammoli  kreditlarga 

aylanmasligini ta'minlash maqsadida quyidagi takliflarni keltirib o'tamiz: 

• 

kredit  uchun  kelib  tushgan  ariza  bo'yicha  atroflicha  yondashuv,  ya'ni 

daslabki  monitoringni  to'g'ri  va  mukammal  amalga  oshirish.  Bu  yerda  birinchi 

navbatda  mijozning  xarakteriga,  uning  moliyaviy  ahvoliga,  biznes  hamkorlari 

o'rtasidagi mavqesiga hamda ushbu sohadagi tajribasiga e'tiborni qaratish; 

• 

kredit  arizasi  ko'rib  chiqilayotgan  davrda  uning  bankka  taqdim 

etayotgan  hujjatlar  to'plamining  to'liqligini  ta'minlash,  ularning  to'g'riligini 

tekshirish  talab  etiladi.  Kredit  bo'limi  xodimi  tomonidan  uning  moliyaviy  ahvoli 

chuqur tahlil etilishi va holisona baho berilishi kerak; 

• 

kredit  ajratilgan  davrdan  boshlab,  mijozning  biznes  reja  bo'yicha 

---

56 

 

amalga  oshirayotgan  ishlarini,  hisob  raqamidagi  mablag'lar  aylanmasini  doimiy 

ravishda  nazorat  qilib  borish,  mol  yetkazib  beruvchilar  bilan  hisoblashishlar  o'z 

muddatida amalga oshirilishi, muddati o'tgan debitorlik-kreditorlik qarzdorliklariga 

yo'l qo'ymaslik choralarini ko'rish; 

• 

kredit  ta'minoti  sifatida  taqdim  etilgan  mol-mulkni  saqlash  va 

ekspluatatsiya sharoitini doimiy ravishda nazorat qilib borish; 

• 

kredit  ta'minoti  sifatida  uchinchi  shaxsning  kafillik  shartnomasi 

taqdim  etilgan  bo'lsa,  kafilning  moliyaviy  hisobotlarini  chorakda  bir  marotaba 

tahlil qilib uning to'lov qobiliyatini o'rganib borish kerak; 

• 

korxonaning  mol-mulkini  baholashda  bankning  mulkni  baholash 

bo'yicha  mutaxassisiga  ko'proq  imkoniyatlar  yaratib  berish,  chunki  mijoz  pullik 

baholash  xizmatidan  foydalanadigan  bo'lsa,  uning  kredit  olgunga  qadar  qiladigan 

xarajatlari ortib ketadi. 

Yuqoridagi  jarayonlarning  barchasini  amalga  oshirish  uchun  kredit  bo'limi 

xodimlaridan  qat'iyatlilik  hamda  ma'suliyatni  talab  etadi.  Barcha  amallar  o'z 

muddatida  to'liq  bajarilgan  taqdirda  kreditlarning  "muammoli  kreditlar"ga 

aylanishini oldini olgan bo'lamiz. 

Banklarning  kreditlash  faoliyatida  garov  obyektlaridan  foydalanish 

samaradorligi.  Respublikamiz  tijorat  banklarining  faoliyatida  kreditlarni  garov 

asosida  berish  kredit  siyosatining  ustuvor  yo'nalishlaridan  biri  hisoblanadi.  Shu 

sababli,  garov  obyektlaridan  unumli  foydalanish  masalasini  tahlil  qilish  muhim 

ahamiyat  kasb  etadi.  Bunda  asosiy  e'tibor  garov  obyektlarini  sotish  evaziga 

kreditlarning  asosiy  qarz  summasi  va  ularga  hisoblangan  foizlarni  undirishga 

qaratiladi.

---

57