|
XULOSA VA TAKLIFLAR
Aksariyat hollarda "muammoli kredit"ning belgilari kreditlash jarayonining
dastlabki bosqichida, ya'ni kredit so'rab murojaat qilgan mijozning arizasini ko'rib
chiqish davrida yuzaga keladi. Chunki, uning kredit tarixi to'liq o'rganilmaydi,
moliyaviy hisobotining haqiqatda to'g'ri tuzilganligiga hech kim kafolat bermaydi,
faqat bankning o'zigina hisobotni tahlil qilish vaqtida va mijoz bilan suhbat
jarayonida o'rganishi mumkin.
Muammoli kreditlarni bartaraf etish va ularning olidini olish bo'yicha ilg'or
xorijiy tajribani o'tish iqtisodiyoti mamlakatlari uchun qo'llash katta samara beradi.
Jumladan, kredit riskini aniqlash, muammoli kreditlar bilan ishlar metodlari
puxta ishlab chiqilmaganligi hamda tajribali mutaxassislarning yetarli emasligi
muammoli kreditlarning paydo bo'lishining oldini olish va riskni boshqarishda
qiyinchiliklar tug'dirmoqda.
O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning "2011-
2015-yillarda O'zbekiston iqtisodiyotida islohotlar ko'lamini chuqurlashtirish va
kengaytirish, mamlakatda ishchanlik muhitini shakllantirish bo'yicha mezonlar va
baholash tizimini belgilash va amalga oshirish bo'yicha chora-tadbirlar dasturi
to'g'risida"gi 2011-yil 7-yanvardagi PQ-1464-sonli Qarorining 2-ilovasiga muvofiq
tasdiqlangan "Iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizastiyalash ko'lamini,
mamlakatda ishbilarmonlik muhitining shakllanish darajasini baholashning har
choraklik indikatorlar tizimi" doirasida Moliya-bank sektori rivojlanishining
indikatorlari belgilangan edi. Ana shuning ichida muammoli kreditning kredit
qo'yilmalaridagi ulushini aniqlash indikatori sifatida quyidagilar belgilangan:
1
- yuqori daraja (10%dan yuqori)
2
- o'rtacha daraja ( 6% dan 10%gacha)
3
- mo'tadil darajasi ( 4% dan 6%gacha)
4
- past daraja ( 4% dan past).
Muammoli kreditlarni oldini olishda kredit qo'yilmalari bo'yicha moliyaviy
indikatorlarni doimiy nazorat qilib borilmaslik va vaqtida chora tabdirlari ishlab
chiqilmasligi yoki bu ishlarning zaif tashkil qilinganligidan dalolat berilgani. Bu
58
ko'rsatkichlarni to'g'ri va aniq hisoblash muammoli kreditlarni indikatori
shaffofligini belgilaydi.
Bozor munosobatlari sharoitida tijorat banklari kredit portfeli riskliligini
kamaytirish choralarini ishlab chiqish muhim vazifa hisoblanadi. Buning uchun
kredit portfeli diversifikatsiyasiga alohida yondashuv lozim. Tijorat banklari
universal xarakterga ega bo'lganligi uchun berilayotgan kreditlarning barchasida
bir xil muammo yuzaga keladi. Imkon qadar bir tarmoqni maksimal miqdorda
kreditlashdan holi bo'lishga harakat qilmoq lozim. Shu o'rinda banklarning kredit
resurslari taqsimlanishini ratsional amalga oshirish maqsadga muvofiq.
Kredit siyosati bank kredit resurslarining xatar darajasini, kreditlarning
ta'minlanganlik darajasini, kreditlarning hududlar va tarmoqlar bo'yicha
jamlanganligini, kreditlashning manbalari bo'yicha, mulk shakli bo'yicha
sistematik tahlil qilishni nazarda tutib borishi lozim.
Skoring tizimi joriy qilinishiga qaramasdan, banklarda qarzdorning kreditni
qaytarishda layoqatliligining yetarli emasligi ko'zga tashlanmoqda. Bank xodimi
tomonidan
skoringdan
foydalanishda
yo'l
qo'yilayotgan
kamchiliklarni
(daromadini yashirish, kommunal to'lovlarni yashirish, uning oilaviy sharoitini
to'g'ri ko'rsatmaslik va boshqalar) maksimal darajada kamaytirish.
Kredit so'rab murojaat qilgan shaxslarning kredit tarixini o'rganish asosida
kreditlash ishlarini yanada takomillashtirish zarur. Bunda ijobiy kredit tarixi
mavjud bo'lgan shaxslarga kredit tarixi salbiy bo'lgan va kredit tarixi bo'lmagan
shaxslarga nisbatan pastroq foiz stavkasida kreditlar berish yoki ta'minot qo'yilgan
talabni kamaytirish amaliyotini yo'lga qo'yish lozim deb hisoblaymiz.
Kredit riskini, muammoli kreditlarni oldindan aniqlash va uning zamonaviy
usullarini o'rganish, o'zlashtirish mexanizmini yo'lga qo'yish hamda tajribali
mutaxassislarni tayyorlash lozim. Banklar bu ishlarga zarur bo'lgan xarajatlarni
iqtisod qilishdan o'zlarini tiyishlari lozim. Xolbuki har yili AQShning 70 dan ortiq
yirik banklari kredit riskini boshqarish, muammoli kreditlarni oldindan aniqlash,
ular bilan ishlashning yangi usullarini o'rganish, rivojlantirish ishlariga 2
milliondan 15 million AQSh dollarigacha xarajat qiladi. Xodimlarni xorijga qisqa
59
muddatga xizmat safariga yuborish esa yuqori samara bermaydi. Riskni
boshqaradigan mutaxassislarni (risk-menejerlar) xalqaro tashkilotlar, xorijiy
moliya-kredit institutlari ishtirokida O'zbekiston Respublikasida o'qitish va
tayyorlash ishlarini yo'lga qo'yish zarur.
O'rnatilgan moliyaviy indikator ko'rsatkichlarni holisliligini ta'minlash
maqsadida tijorat banklari bergan ma'lumotlarini to'g'riligini doimiy ravishda
monitoring qilish.
Kredit bo'yicha qaror qabul qilishda ichki skoringni adolatli amalga oshirish.
Ilg'or mamlakatlar tajribasidan kelib chiqqan holda, moliya bozorini
rivojlantirish orqali muammoli aktivlar bo'yicha qarz majburiyatlarini ifodalovchi
qimmatli qog'ozlarning emissiyasini tashkil qilish.
Xodimlarning mexnati va malakasiga yarasha haq to'lash tizimini
takomillashtirish lozim.
Tijorat banklari nafaqat o'z mablag'lari hisobidan kreditlash operatsiyalari
balki xorijiy moliya-kredit institutlarining kreditlari orqali kreditlar ham ajratadi.
Bunday jarayonda ham kreditlar qaytmayotganligi ham amaliyotda ko'zga
tashlanyapdi. Buning oldini olish uchun maxsus uch tomonning manfaatini hisobga
olgan holda sug'urtalash operatsiyasini amalga oshirish lozim.
Budjetdan tashqari fondlar hisobidan ajratilayotgan imtiyozli kreditlarda
tijorat banklari marjasini oshirish zarur. Bu bilan biz tijorat banklarining ushbu
fondlar kredit liniyalaridan ajratayotgan kreditlarga ishtirokini oshiramiz hamda
kredit risk tavakkalchiligini kamaytirishga erishgan bo'lar edik.
60
Do'stlaringiz bilan baham: | 
