Altiyev a. S yerdan foydalanish iqtisodiyoti toshkent-2019

 5.1-расм. Yerdan foydalanish tizimi tuzilishining turlari va guruhlari (zaxira yerlari ko’rsatilmagan)

---

94 
tabiatni muhofaza qilish, sog‘lomlashtirish va rekreatsiya maqsadlariga 
mo‘ljallangan yerlar; 
tarixiy-madaniy ahamiyatga molik yerlar; 
o‘rmon fondi yerlari; 
suv fondi yerlari; 
zaxira yerlari.
Yerdan foydalanish tizimining asosiy turlari boshqa turlardan farqlanuvchi, 
ma’lum bir maqsadga yo‘naltirilganligi bilan ajralib turadi. Mazkur turlar o‘z 
kategoriyasi doirasida yerdan foydalanish xususiyatlari, ma’muriy-hududiy belgisi, 
shart-sharoitlari, yerga bo‘lgan mulkchilik shakli, yerdan foydalanish huquqi 
turlariga ko‘ra kichik turlarga bo‘linadi (5.2-rasm). 
Yerdan foydalanish turlarining ichida ustuvorlik darajasi qishloq xo‘jaligi 
kategoriyasi yerlari yuqori hisoblanadi. Chunki, birinchidan, qishloq xo‘jaligi 
yerlarida aholi uchun oziq-ovqat, sanoat uchun xom ashyo, chorvachilik uchun em-
xashak etishtiriladi, ikkinchidan, iste’mol qilingan yer resurslari, ya’ni tuproq 
unumdorligini takror ishlab chiqarish (tiklash) katta sarf-xarajatlarni talab etadi. 
Uchinchidan, unumdorligi yaxshi yer maydonlarini xo‘jalik oborotiga kiritish 
cheklanganligi sababli, ushbu toifadagi yerlar maydoni qishloq xo‘jaligi uchun 
yaroqli bo‘lmagan yerlarni o‘zlashtirilishi hisobiga kengaytiriladi. Bunday yerlarni 
qishloq xo‘jaligi uchun yaroqli holga keltirish, tuproq qatlami sifatini yaxshilash 
esa (boshqa kategoriyadagi yerlarga nisbatan) katta mablag‘ va vaqt sarflashni 
talab etadi. 
Qishloq xo‘jaligida yerdan foydalanish uning xususiyatlarini inobatga 
olganda, murakkab tuzilishga ega. Yerdan foydalanish sharoiti va usullariga ko‘ra 
u sug‘oriladigan va sug‘orilmaydigan (lalmi) yerlarga bo‘linadi. Yerga ishlov 
berish usuliga ko‘ra sug‘oriladigan yerlar kichik turlarga bo‘linadi: 1) shudgor 
(dalachilik), 2) ko‘p yillik daraxtzorlar. Lalmi

---

95