Алтиев a. C. Ердан фойдаланиш

15.2 - жадвал 
Сурхондарё вилояти маҳаллий бюджети даромадларида ягона ер солиғининг салмоғи ва
ундан қишлоқ хўжалигига доир харажатлар миқдори
87
 
 
 
Т/р 
 
 
Йиллар 
Суғориладиган 
ерлар майдони, 
минг га
Ҳақиқатда 
маҳаллий 
бюджетга 
ундирилган 
ягона ер 
солиғи 
суммаси, 
минг 
сўм
Белгиланган 
режага 
нисбатан 
бажарилиши, 
%
1гектар 
суғорила-
диган ер 
учун 
ҳисоблан- 
ган 
ўртача 
ягона ер 
солиғи, 
минг сўм
Вилоят ма- 
ҳаллий 
бюд- 
жетидан 
қишлоқ 
хўжалигига 
доир хара- 
жатлар, 
минг сўм
Қишлоқ хўжа-
лигига доир 
харажатларнинг 
жами маҳаллий 
бюджет хара-
жатларидаги 
салмоғи,
%
Қишлоқ 
хўжалигига доир 
харажатларнинг 
1 га ерга тўғри 
келиши, 
минг 
сўм
1. 
2005 
273,7 
1276741,0 
88,2 
8,3 
2190385,0 
3,1 
8,0 
2. 
2008 
241,5 
3921093,0 
66,2 
17,9 
1556146,0 
1,1 
6,4 
3. 
2010 
241,7 
8956870,1 
56,3 
60,5 
3828393,0 
0,6 
15,8 
4. 
2013 
241,2 
8977712,5 
44,8 
77,7 
5788583,0 
0,5 
23,9 
5. 
2017 
239,9 
20266021,5 
92,8 
87,5 
8660400,8 
0,5 
35,7 
87
Сурхондарё вилояти Молия бошқармаси маълумотлари асосида ҳисобланган. 

---

312 
Бизнингча, солиқ тушумлари режаси бажарилишини ва ўз навбатида 
уларнинг бюджетда қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни такрор иш-лаб 
чиқариш вазифаларини ҳал қилишга қаратилган мақсадли такрор тақсим-лаш 
талабларининг тўлиқ амалга оширилишини таъминлаш учун: 
- солиқ солиш объекти қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг 
ҳисоби ва инвентаризацияси тартибини танқидий кўриб чиқиш лозим; 
- қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчиларининг даромадларини 
режалаштириш масалаларини ерларнинг бонитет балини ҳар йили индек-
сация қилиб бориш билан боғлиқ ҳолда ечиш амалиётига ўтиш зарур. Чунки 
ерларнинг “меъёрий қиймати”ни аниқлаш энди ҳар йили амалга оширилади ва
бунда ушбу амалиётни қўллаш имконияти пайдо бўлади. Бу таклифнинг 
долзарблиги ва амалий аҳамияти шундаки, солиқ тўловининг манбаи солиқ 
тўловчининг даромади ҳисобланиши боис ушбу даромаднинг асосланган ва 
барқарор бўлиши солиқ тушумининг барқарорлигига хизмат қилади; 
- давлат буюртмасини бажараётган фермер хўжалиги харажатларини 
қисқартириш нафақат унинг солиқ тўлови қобилиятини оширади, балки унинг 
барқарорлиги ва рақобатбардошлигини ҳам мустаҳкамлайди. Масалан, банк 
кредити имтиёзли фоизини 3 дан 1 фоизга тушириш лозим ёки техник, 
агрокимёвий ва бошқа хизматлар ҳақини 8 – 10 фоизга камайтириш мақсадга 
мувофиқ ҳисобланади. Чунки қишлоқ хўжалигининг жамиятдаги ижтимоий 
роли ва аҳамияти, энг долзарб ҳисобланган озиқ-овқат хавфсизлигини 
таъминлаш вазифасини бажариши шуни тақозо қилади. Қолаверса, у ушбу 
хизматларни эркин бозордаги ўз мавқеини тиклаш ёки мустаҳкамлаш учун 
эмас, балки айнан давлат буюртмасида белгиланган маҳсулотни етказиб 
бериш учун олаяпти; 
- давлат буюртмаси юзасидан тузиладиган шартноманинг иқтисодий 
мазмунини кенгайтириш ва чуқурлаштириш лозим деб ҳисоблаймиз. Шунга 
ўхшаган шартнома тузиладиган мамлакатларда мазкур шартнома маҳсулотни 
етказиб бериш юзасидан томонлар ўзаро келишувининг ҳуқуқий шакли 

---

313 
ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан давлат буюртмаси юзасидан тузиладиган 
шартнома ер ижараси шартномасида белгиланган экин ер майдони бир 
бирлигига муайян центнер пахта ҳосили етиштириш тўғрисида эмас, балки 
муайян миқдордаги пахта хом ашёси маҳсулотини буюртмачига етказиб бериш 
ҳақида тузилади. Бунда ҳар йилги шартнома юзасидан бизнес-режа ҳимоя 
қилиниши, унинг давр ва босқичлари келишилиши ва бошқа тартиб-таомиллар 
амалга оширилиши муҳим аҳамиятга эга. Мазкур ёндашувнинг жуда катта 
афзал жиҳатлари мавжуд: ер ижарачисининг ҳуқуқлари ва имкониятлари 
кенгаяди, ердан фойдаланиш тизими эркинлашади, унинг иқти-содий 
механизми манфаатдорлик ва рағбатлантиришнинг кучайиши ҳисоби-дан янада 
такомиллашади, пировард натижада эса, фермер хўжалигининг барқарорлиги 
ва рақобатбардошлиги ошиши эвазига унинг солиқ ва бошқа тўловларни ўз 
вақтида ва тўлиқ тўлай олиш қобилияти пайдо бўлишига замин яратилади.