Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

MOL-MULKI
Alisher Navoiy ilm-fan va san’at ahliga, ayniqsa, e’tibor 
berar, ularga katta maoshlar tayinlabgina qolmay, uy-joylar 
in ’om etib turardi. Shu sababli b o is a kerak, Navoiy davrida ham, 
undan keyin ham uning mol-mulki manbai, hajmiga, imoratlari 
soniga qiziqishlar katta b o ig an . Bu xususda turli nuqtai nazarlar 
ham mavjud. M asalan, Faxriy Hirotiy Amir Alisherning mol- 
mulki Husayn Boyqaro xizmatiga kelgandan keyin to ‘planganiga 
ishora etgan182 b o is a , Zahiriddin Muhammad Bobur «Mirzodin 
nim a olmas, balki yilda M irzog‘a kulliy m ab lag iar peshkash 
qilur erdi»’83, deb keltiradi. Alisher Navoiy yozadi:
Eldin menga garchi g ‘ayri zahmat yo‘q edi,
Ayb ermas agar, muzd ila minnat yo ‘q, edi,
El berdilar, ammo menga rag‘bat yo‘q; edi,
Shax davlatidin bularga x,ojat yuk edi
.184
181 
Нусайнцулихон Азимободий. Наштари 
Hmq- 
Оо‘лёзма. 0 ‘зРФА ШИ, 
инв. 
№>4322. 6936-eapaq; 
МаЬмуд бин Вали. Бахр ул-асрор. 
Qo‘ne3Ma. 
ОкзР ФА ШИ, инв. 
№1375. 60a-Bapaq.
IS- Фахрий. Ниротий. Латоифнома. - Б.134.
183
Бобурнома. - Б. ] 54.
184
Baqфия. - Б.255.
212

---

“Vaqfiya” asarida Husayn Boyqaroning Navoiyga ham 
g‘amxo‘r do‘st, ham adolatparvar va xalqparvar Sulton sifatida 
katta mehr-muhabbat bilan qaragani, hamisha uning moddiy 
ta’minotiga e’tibor berib borganligi aniq qayd etilgan.
Navoiy davri va undan keyingi qo‘lyozma 
manbalarda ham bu haqda ko ‘p gapirilsa-da, ammo Sultonning 
Navoiyga qanday taxzda yordam berganligi ko‘rsatilmagan. Bu 
haqda m a’lumot beruvchi yagona manba Alisher Navoiyning 
“Vaqfiya” 
asaridir. 
Akademik 
A.Qayumov 
to ‘g ‘ri 
ta’kidlaganidek, “Vaqfiya”' asari Navoiyning o‘zi tomonidan 
yozilgan tarjimai hoi. Navoiyning o 'z davri ga, doirasiga 
munosabati hamda Navoiyning shaxsiy mulki, bu mulkdan ulus 
manfaati uchun istifoda etilganligi to ‘g ‘risida bir hujjatli 
asardir».185 Unda biz sultonning hovli qurish uchun hijriy 881. 
(1476/1477) yili Hirotning shimolidagi M arg‘ani ko ‘shki 
yonidan o ‘ttiz je rib 186 yer ajratib berganligini ko ‘ramiz. 
Amirlikdan iste’fo berganda ham Husayn Boyqaro unga katta 
in’omlar berib turgan. Ularning shakli maosh tarzidami yoki 
bog‘-rog'larm i, balki vaqf tarzidami, hozircha uning ko ‘lami 
bizga m a’lum emas. Bu masalani faqatgina Sulton Husayn 
Boyqaro davri saroy vaqf va moliyaviy hujjatlari bilan mukam- 
mal tanishish hal qilishi mumkin. Navoiyning mol-mulki 
haqidagi asosiy manba, hozircha yana o ‘sha “Vaqfiya”dir. Biroq, 
shuni e ’tiborga olish lozimki, bu asar Alisher Navoiy tomonidan 
faqat vaqf qilingan 
do‘konlar, 
imoratu bog‘-rog‘lar va 
vaqfchilarga buyurilgan xarajatlar haqidadir. K o‘chmas mulk 
narxidan tashqari, ulardan keladigan daromad hajmi, uning mol- 
dunyosi haqida hozircha Navoiy davri manbalarida aniq m a’­
lumotlar uchramaydi. Uchraganda ham Navoiy hayotining 
muayyan bir qismiga taalluqli ma’lumotlar bo‘lib, uning umumiy 
boyligi haqida yetarli tasavvur uyg‘ota olmaydi. Jumladan, Fax­
riy Hirotiy Amir Alisheming kundalik daromadi 75000 dinor va 
chiqimi 
15000 dinor deb ko ‘rsatib o ‘tadi 
va har yili
QaiOMOB А. Алишер Навоий. - Тошкенг: Камалак, 1991. - Б.71.
6
1
жериб тахминан 
1,2
гектарга тент.
213

---

kambag‘a11arga ming dona sarpo ajratishini bayon qiladi.'87 
Mirzo Haydar uning kundalik kirimi 
18000 
shohruxiy 
boMganligini qayd etadi.188 Aftidan, bu m aiu m o tlar hozircha 
bizning nazarimiz tushmay turgan biror hujjatga suyanilgan 
holda yozilgan bo1 lib, Navoiyning Astroboddagi faoliyati va 
mol-mulkiga daxldor. Chunki Faxriy yuqoridagi raqamlami 
uning Astroboddagi hayoti haqida gapira turib, xususan, 
“Astroboddan qaytgach, davlat ishlarini sultonga topshirdi” 
jumlasidan keyin keltirgan. Mirzo Haydar Durlot ham “Tarixi 
Rashidiy” asarida uning kundalik daromadiga to ‘xtalgach, 
amirlik ishlarini Bobo Aliga topshirganligini aytadi.189 Xondamir 
m aium otlaridan m a’lumki, Amir Alisher Astrobodga ketish 
paytida o'ziga yordamchi sifatida Amir Bobo Alini ham olib 
ketgan edi. Demak, Mirzo Haydar ham Astroboddagi moliyaviy 
raqamlami keltirayotganligi aniq. 0 £z tazkirasini tuzishda Faxriy 
m a’lumotlaridan foydalangan uning kichik zamondoshi Som 
mirzo Safaviy Navoiyga doir m aium otlarida negadir Faxriyning 
yuqoridagi raqamlarini keltirmay o ‘tgan. Bizningcha, Som mirzo 
shahzodalarga xos dunyoqarash bilan tazkirada shoiming mol- 
mulki hisobini berishni o"ziga el bilmagan ko‘rinadi va “ul 
viloyatda /ham / /Astrobodda/ ilm takomili bilan shug‘ullandi», 
deb qisqa gapiradi.190 Davlatshoh Samarqandiyning “Tazkirat 
ush-shuaro” asarida Amir Alisheming vaqf inshootlariga sarf 
bo‘lgan xarajatlami 300 tuman deb k o is a tg a n i191 asar yozilgan 
davrgacha ta ’mirlangan inshootlarga aloqador b o is a kerak. 
“Vaqfiya”dan m a’lumki, Navoiy vazifadorlar va o4quvchilarning 
o £zigagina bug’dov, arpa va oshliqdan tashqari oyiga 1300 
oltinga yaqin maosh tayinlagan.192
187 Фахрий Ниротий. Латоифнома. - Б. 133. 
т
Мирзо Найдар Дурлот,. Тарихи. Раш иди й. 1216-варац.
т
О 'ш а ерда.