Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

Ko‘kragimdur subhning piroxanidin chokroq,
Kiprigim shabnam to‘kulg‘on sabzadin namrokroq.
Mir debdi:
Ajab kinoyago‘y odam ekansanda, bu m atla’ 
Mavlono Sohibniki-ku! Biz uni sotib olganmiz.
Binoiy dedi:
Nima deyapsiz, sizga piching qilishga qanday 
haddim sig‘adi. Men bu m atla’ sizniki emasligini bilmas edim. 
Sizda juda ko‘p yaxshi m atla’lar bor va mana bunisi undan 
yaxshi chiqqan:
Boshimizdin soyai sarvi qading kam boMmasun,
Zoti poking bo‘lmasa, olamda odam bo‘lmasun.
Mir dedi:
-
Bu undan yaxshi va bu m atla’ M avlono Lutfiynikidur. 
(Ammo, aniq bo'ldiki,) sen hech qachon piching kinoyani tark 
qil mas ekansan!” 171
Mazkur 
latifalar 
yozma 
manbalarda 
zikr 
etila 
boshlagach, bu ikki ijodkor munosabati haqidagi naqllar 
afsonaviy tus olib ketganligini mushohada qilish mumkin. 
“Bobumoma”, “Badoe’ ul-vaqoe” ’, “ Latoif ut-tavoif’, “Tarixi 
Rashidiy”, “Latoifhoma”, “Tuhfai Somiy”, Hakimshoh Kazviniy 
tazkiralari orqali bu m a’lumotlar Hindiston, Eron, Osiyo 
mamlakatlari hududiga tarqalib, Navoiy davridan uzoqlashgan 
sari ulug‘ shoir shaxsiyati bilan bog‘liq ko‘pgina masalalar 
o ‘zaro qorishib, mavhumlik kasb eta boshlagan. Davr kechmishi 
mobaynida Navoiy Binoiy ziddiyati tarixi ixtiro qilingan va 
askiyalarda Mir Alisheming uylanmasdan o ‘tishi kabi shoir
171 
Тарихи Рашидий. 122fi-eapaq.
209

---

M azkur qasida bizgacha yetib kelmagan. Shu tariqa u 
ancha paytgacha Hirotga qayta olmagan. U hijriy 876 (1471 - 
1472) yili Samarqanddan turib Navoiyga bag‘ishlab “M ajma’ ul- 
g ‘aroyib” nomli qasida yozgan. Qasida yaratilgan yiliga muvofiq 
876 baytdan iborat. U ko'proq Navoiyga uzrxohlik bilan 
yozilgan “xasbi hoP’ga o sxshab ketadi. Bu qasida Navoiyga yetib 
borganligi m a’lum emas. Tarixdan m aiu m k i, Binoiy Sulton 
Husayn Boyqaro davrida Hirotga qaytmagan va bu qasida haqida 
N avoiy zamondoshlaridan birortasi m a’lumot qoldirmagan. 
Hatto Bobur ham “ Bobumoma”da bu haqda lom-mim demaydi. 
Navoiyning o'zi mazkur qasida yozilgan yili qayta tahrirdan 
chiqargan 
“Majolis 
un-nafois” 
tazkirasida 
bu 
haqda 
eslatmaganligidan qasidaning Navoiyga yetib bormaganligi 
seziladi. Bizga qasidaning 140 bayti m a’lum b o iib , u Zayniddin 
Vosifiyning “Badoe’ ul-vaqoe’” asarida keltirilgan.170
Ilk 
manbalardan 
olinadigan 
tasavvur 
shundayki, 
Kamoliddin Binoiyning shoirlik iqtidorini Navoiy chuqur hurmat 
qilgan. Biroq Binoiy o ‘zining qaltis askiya va qochirimlari bilan 
ulug‘ shoir nafsoniyatiga tekkan holatlar b o ig an . Mirzo 
Haydaming “Tarixi Rashidiy” asaridagi mutoyibada shunday 
deyiladi: “ Binoiy ham fozil inson va komil shoirdir. U va Mir 
Alisher o ‘rtasida o ’tgan askiyalar mashhurdir.
Binoiy Mir Apisherga ko ‘p qochirim qilar ekan va Mir 
ham askiya qilib: “Maviono Binoiy jinni b o iib qolibdi, uni “ Dor 
ush-shifo”ga eltib no ‘xat atala va tovoniga urish bilan 
davolanglar”, - degan ekan. Shunda u qochib, Iroqqa ketgan 
ekan. U yerda Sulton Ya’qub muruvvatidan bahramand b o iib , 
bir necha muddat oig an d an so‘ng Hirotga qaytibdi.
Mir Alisher bir kishi orqali uni chaqirtirib va lutfu 
oshnolik k o isatib , izzat-ikrom bilan kutib olibdida, o ig a n
voqealardan uzrxohlik qilibdi. Binoiy ham o 'z askiyalari uchun 
uzr so‘rabdi va ular yarashibdilar. Majlisda Mir Binoiydan 
iroqliklar qanday taassurot qoldirganliklarini so'raganda, Binoiy
170 
Ко‘рсатилган acap. - C.595 - 605.
208

---

iroqiiklaming hech ham turkiy she’r yozmaydiganlari zo‘r 
taassurot qoldirganligini aytibdi. Shunda Mir:
Sen hali ham o'zingga kelmabsan-ku, qo‘y bunday 
qochirimlarni! D o‘stlik, ahillik va rostlik yuzasidan gapirchi, 
bizning devonlardagi qaysi matla yaxshidir? - deb soi'abdi. 
Binoiy: - Quyidagi matla’ xalqqa yoqadi, - debdi: