imkoniyat yaratdi. Ayniqsa, Asomiddin 0 ‘nnboev rus tilida
nashrdan chiqargan “Pisma-avtografbi Abdarraxmana Djami iz
alboma Navoi” kitobi bu davrda yaratilgan muhim tadqiqotdir.
Unda Jomiyning Navoiyga yo‘llagan 337 ta xati rus tiliga
tarjima qilinib, har bir xatga maxsus
izohlar berilganki, Navoiy
hayoti va faoliyatiga taalluqli mavjud ilmiy tadqiqotlaming
holati, yutuq va kamchiliklarini koisatib turuvchi hamda
manbalardagi bir qancha yangi m a’lumotlar, tafsilotlami ilmiy
taomilga kirgizgan o‘ziga xos to‘plam sifatida katta ahamiyatga
egadir.62 Bu davrda. ayniqsa, Izzat
Sulton tomonidan yaratilgan
“Navoiyning qalb dafitari” kitobi ulug‘ shoir hayotini uning o'z
e ’tiroflaridan kelib chiqib yana ham toiaroq, tasavvur etishda
qo‘shimcha qo‘llanmaga aylandi. Ayni paytda Muso Oybekning
Alisher Navoiy hayoti va ijodiga bagishlangan adabiy-tanqidiy
tadqiqotlari, roman va povesti, Suyima G ‘anievaning “Alisher
Navoiy”, Aziz Qayumovning “Alisher Navoiy”
kitoblari
Navoiyning murakkab hayotida yuz bergan voqea-hodisalammg
ketma-ketligi va mantiqiy rivojini qayta mulohaza qilishga
imkon yaratdi.
Alisher Navoiyning o‘zi ypyg‘-aymog‘i borasida deyarli
m aium ot qoldirmagan. Faqat tog‘asi Mir Said Qobuliy va Mu
hammad Ali G‘aribiy, ukasi Darvishali haqida “Majolis”da bir
oz to‘xtaladi, u ham boisa, tazkira talabi nuqtai nazardan juda
qisqa.63 Otasi to‘g‘risida esa
mavzu talab qilganda bir oz
gapirishga majbur boigan joylari mavjud. Masalan, “Majolis”da
Mir Shohiy nomli shoir jasadi Astroboddan vatani Sabzavorga
olib kelingan paytda otasi bu yerda hukumat ishlarini boshqarib
turganligini aytib o‘tadi.64 Uning qancha payt hokimlik qilgani
va Alisherlar oilasining Sabzavordagi hayotiga doir boshqa
62 Письма-автографы Абд ар-рахмана Джами из «Альбома Навои» /
Введ., перевод и указ. А.Уринбаева. — Ташкент: Фан, 1982.
63 Алишер Навоий. Мажолис ун нафоис
II
Мукаммал. асарлар туплами /
Нашрга тайёрловчи С.Ганиева. - Тошкент: Фан, 1997. T.XIII. - Б
.66 ~ 67.
64 Курсатияган асар. - Б.28.
160
ma’lumot keltirmagan. “Badoe’ ul-bidoya”da “otam bu oston
xokbezi, onam ham bu saroy bo‘stoni kanizi”,
- deb ulaming
temuriylar xonadoni xizmatida bo‘lganliklarim kamtarona
ta’kidpab o‘tgan65. “Vaqfiya” asarida “bu xoksorning ota-bobosi
ul hazratning (Sulton Husayn Boyqaroning - Sh.S.) obo va
ajdodi xizmatlaridakim har biri saltanat konining gavhari va
shujoat beshasining g‘azanfari erdilar - ulug4 marotibqa sazovor
va biyik manosiq komgor bo‘lg‘on erdilar”, - deya66 o‘zining
nasl-nasabiga ishora etgan. Ammo negadir biron-bir asarida ota-
onasi haqida aniq ma’lumot qoldirmagan. Hatto ularning nomini
heeh qaerda tilga olmaydi. Tarixchi
Abdurazzoq Samarqandiy
“Matlai sa’dayn va majmai bahrayn” asarida shunday yozadi:
“...Amir Alisherdirkim, qadim zamonlardan uning mukarram
bobolari va ajdodi oliy amirlar qatoridan joy olgan edilar.
Umarshayx mirzo ibn Amir Temur davrida ularning hayoti
lavhiga ko‘kaldoshlik baxti e’tibor qalami bilan yozib qo‘yilgan
edi”.67 Ushbu asar hijriy 872 (mil.1467 1468) - 874 (1469 -
1470) yillar orasida yozib tugatilgan va hijriy 875 (mil. 1470)
yili muallif uni yana davom ettirib, o‘sha yilning safar oyida
(1470, avgust) ro‘y bergan voqealami ham qo‘shgan.68 Asaming
navoiyshimoslik uchun ikki ahamiyatli jihati bor.
Birinchidan, u
Alisher Navoiy nomini tarixda birinchi bor yozma qayd etgan
manba hisoblanadi. Shuning uchun undagi Navoiy hayotiga
aloqador ma’lumotlar tarixiy fakt sifatida muhim. Ma' lumotlar
qisqacha axborot tarzida keltirilsa ham ulug‘ mutafakkir hayotini
o'rganishda katta ahamiyatga ega. Ikkmchidan, asar Navoiy
nazorati ostida yakunlangan. Demak, Navoiy o‘zi
haqidagi
qaydlarni ko‘:rgan. M a’lumotning nihoyatda qisqa berilishiga
qaraganda, Navoiyning o‘zi shuni m a’qul topgan boMishi
65 Алишер Навоий. Бадоеъ ул-бидоя // Мукаммал асарлар туилами. - Тошкент: Фан,
1987. Т Л .-Б.17.
66 Алишер Навоий. ВаксЬия // Мукаммал асарлар туплами. - Тошкент:
Фан, 1998. T.XIV. - Б.246.
67 Абдураззок; Самаркандий. Матлаи саъдайн ва мажмаи ба\райн. Кулёзма. ^зРФ А
ШИ,
Do'stlaringiz bilan baham: 
