Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

Eshik it yeridur, gar о ‘Isim bo ‘ri,
Mushukka maqom о ‘Idi uyning to ‘ri.
362

---

Gar ul dasht saydini aylar figor,
Valekin bu uy saydin aylar shikar.
Itiiing vazifasi uyni tashqi dushmanlardan himoya qilish 
bo ig an i uchun eshik ortida, mushuk esa, sichqon va boshqa 
xonaki zararkunandalardan tozalashi uchun uyning to'rida 
bo‘lgani, bulaming har biri o ‘z o in id a kerakli b o ‘lgani kabi, 
davlatchilikdagi turli muammolaming yechimt uchun layoqati va 
lavozimiga qarab xodim tanlash. va ularga shtmga munosib 
maqom 
va 
martaba 
berish 
lozim 
b o iad i. 
Xizmatlami 
rag‘batlantirish va qadrlashda ham alohida yondashuv talab 
qilinadi: bo ‘ri agar qo‘zi bilan boqilsa, cho‘ponning dushmaniga 
aylanadi, sher agar molning qorni bilan oziqlansa, paytini topib 
egasining qornini yorishi hech gap emas. Shuning uchun 
podshohdan talab qilinadigan eng asosiy masala - odamlaming 
qobiliyatini to ‘g‘ri aniqiash va shunga muvofiq ularga amal yo 
martaba berish hisoblanadi. Iste'dodlining qadriga yctmaslik yo 
iste'dodsiz odamni ulu g iash - gavharning qadriga yetmaslik va 
eshakmunchoqni e'zozlash kabi bir xil ziyon keltiruvchi ishlardan 
hisoblanadi.
Navoiy shu o‘rinda tarixda yuzlab marotaba o ‘z isbotini 
topgan ana shunday hayotiy haqiqatlarga amal qilmagan Sulton 
Abu Said Mirzoning toiiasini ibrat qilib ko‘rsatadi. Unga ko‘ra, 
Amir Temur K oiagondan keyin Xuroson va Movarounnahr 
mintaqalarini yagona davlat b a y ro g i ostiga birlashtira olgan bu 
temuriy sulton o £z qo‘shini va raiyatiga yetarlicha muruvvat 
ko'rsatmagani sababli Doro kabi dushman q o iig a asir tushdi va 
qatl etildi. Shu sababli, hukmdor hamisha xalq bilan birga 
hamnafas b o iish i shart. Aks holda:
Sipahdin judo shoh erur bir kishi,
Ne bo ‘Ig'usidur bir kishining ishi.
Iskandar Eronni egallagach, Doro o ‘rnini egallagan jahon 
podshosi 
sifatida ko‘plab o‘lka podsholariga xat yozib,
363

---

mamlakatda adolat va osoyishtalik o ‘rnatrnoqchi ekanligini va 
shutiga mos holda o ‘z ixtiyorlari bilan unga taslira bolishlarini 
so‘raydi, Aksariyat podsholar unga bo ‘yin egib keladilar. Faqat 
Kashmir, Hind va Chin xoqonlarigina unga bo'ysunishni 
istamaydilar. Kashmir hukmdori Mallu ibn Mabok ochiqdan- 
ochiq Iskandarga bo ‘ysunmasligini izhor etgan bo‘lsa. Hind 
hukmdori mamlakati belgilangan xirojni vaqtincha to la y
olmasligini bildiradi. Chin Xoqoni esa, uning mamlakati Doro 
zamonida ham Doroga tobe mamlakat emas, balki to ‘laqonli 
mustaqil davlat bolganligi, agar Tskandar xohlasa, o‘zaro teng 
sharoitdaham korlik qilishi mumkinligjni bildiradi.
Iskandar bu javoblarni olgach, ustozi Arastu maslahati bilan 
jahongirlik yurishlarini boshlaydi. Dastlab Balx, Moxon, Marv, 
Zobul, Isfahon shaharlarini oldingidan ham obod va ma'mur etib, 
Xurosonda Hirot, Movarounnahrda esa Samarqand shaharlarini 
bunyod etadi. S o iig Kashmirga M alluga qarshi qo‘shin tortadi: 
Sikandar otodi Samarqand ani,
Samarqandifirdavsmonand ani,
Ani chun tugatti qilib ehtimom,
Ravon qildi Kashmir sort xirom.
Iskandar sehrgarlari bilan mashhur b o lg a n Kashmir 
shahrini tilsimlangan holda topib, tilsimni hikmat ahli yordami 
bilan juda osonlik bilan yechadi. Mallu bu ahvolni ko‘rib, 
mamlakatni tashlab qochadi. Iskandar Kashmir ahliga omonlik 
berib, bir muddat bu yerda yashavdi. Kashmirda qo‘lga kiritgan 
g‘animatlardan biri - Jamshid zamonidan qolgan sehrli jom edi. 
Jomning davrida yozilishicha, Jamshid o ‘z zamonida ikkita jom 
yasatgan ekan: