Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

To ‘liq xamsa mualliflari
Jamoliy
Temur va Shohruh zamonida yashagan bu ijodkoming 
tavallud va vafot etgan sanalari haqida aniq nia'lumot yo‘q. Faqat 
G ‘.Aliev o ‘zining “Темы и сюжеты Низами в литературах 
народов Востока” nomli monografiyasida uning beshligi 1402— 
1417 yillar oralig‘ida yaratilgan degan fikrni bildiradi.
Jamoliy “Xamsa”si quyidagi dostonlardan iborat:
1. “Tuhfat ul-abror” (“Maxzan ul-asror”ga javob).
2. “Mehr-u Nigor” (“Xusrav va Shirin”ga tatabbu').
3. “Mahzun va M ahbub” (“Layli va M ajnun”ga tatabbu').
4. “Haft avrang” (“Haft paykar”ga tatabbu').
5. 
Dostonning nomianishi aniq emas. 
Lekin voqealar 
mazmuni va qo/llanilgan vazn Nizomiy “ Iskandarnoma”sini 
eslatgani uchun uni Nizomiy beshligidagi so‘nggi dostonga javob 
tarzida yozilgan deb hisoblash mumkin.
AshrafMarog ‘iy
Shohruh zamonida yashaganligi va 1450-yilda vafot 
etganligi ma'lum. Uning beshligi 1428-1444 yillar oralig‘ida 
yaratilgan bo‘lib, quyidagi dostonlardan iborat:
1. “Minhoj ul-abror” (“Yaxshi kishilarning yo‘li”, 1428). 
Nizomiy dostonidan bir oz farqlanib, 21 maqolatdan iborat va 
ularning har bir-biriga ikkitadan hikoyat ilova qilinadi.
2.
“Riyoz ul-oshiqin” (“Sevishganlar bog‘i”, 1432). Ba'zi 
manbalarda “Xusrav va Shirin” nomi bilan ko‘rsatiladi.
3. “Ishqnoma” (“Layli va Majnun”ga tatabbu', 1438)
4. “Haft avrang” (“Yetti taxt”, 1440)
264

---

5. 
“Zafarnoma” (1444). Nomlanishdagi o'zgachalikka 
qaramay, 
voqealar bayoni 
ham, 
qollanilgan 
vazn 
ham 
“Iskandamoma”ni eslatadi.
Mazkur guruhdagi yana ikki ijodkor Alisher Navoiy va 
Abdurahmon 
Jomiy “Xamsa”lari 
haqida mavzu so'ngida 
batafsilroq fikr yuritganimiz sababli bu o ‘rinda ularga to‘xtalib 
o'tirmaymiz.
“Xamsa
”tting ba 'zi dostonlariga javob yozgan ijodkorlar
Kotibi Turshiziy
Bu ijodkoming Nishopurdan kelganligi va 1434/36-yilda 
Astrobodda vafot etganligi haqida Y.E.Bertels o ‘zining “Навои и 
Джами” tadqiqotida ma'lumot keltiradi.
Turshiziy 10 ga yaqin masnaviy-dostonlar muallifi, 
ulardan faqat uchtasi “Xamsa” dostonlariga tatabbu' tarzida 
vujudga kelgan:
1. “Gulshan ul-abror” (“Yaxshi kishilaming gulshani”).
2. “ Layli va Majnun” .
3. "Bahrom va Gulandom”.
Abdulloh Hotifiy
1445/ 50-1521 yillar oralig‘ida yashagan. Manbalarda 
Abdurahmon Jomiyning jiyani sifatida tilga olinadi.
“Xamsa”ning quyidagi dostonlariga javob yozganligi ma'lum:
4. “ Layli va Majnun” .
5. “Shirin va Xusrav” (1490)
6. 
“Haft manzar” (“Yetti manzara”) “ Haft paykar”ga 
tatabbu' tarzida yaratilgan.
7. “Temurnoma”. “ Iskandamoma” vaznida bitilgan bu 
doston Amir Temurmng zafarli yurishlariga bag‘ishlangan.
Ko'rinadiki, Hotifiy dostonlari orasida faqat 
“Maxzan ul-asror”ga javob tarzida yozilgan doston uchramaydi.
265

---

Badriddin tiiloliy
Asli aslrobodlik boMgan bu ijodkor XV asming 70- 
yillarida tug‘ilgan. 1529 yilda qatl etilgan.“Xamsa” dostonlariga 
javoban yozilgan 2 ta dostoni bor:
1. “Sifat ul-oshiqin” (“Maxzan ul-asror”ga javob)
2. “ Layli va Majnun”.
Shahobiddin Jomiy
Bu ijodkoming tug‘ilgan va vafot etgan yillari haqida aniq 
ma'lumot yo'q. Faqat Xondamirning “Makorim ul-axloq”da 
Shahobiddin Jomiyning Alisher Navoiy maslahatiga ko‘ra, 
“Layli va Majnun” va “Xusrav va Shirin” dostonlarini 
yozganligi 
haqidagi 
ma'lumotiga 
tayanadigan 
b o lsak , 
muallifning XV asrning ikkinchi yarmida yashaganligi ma’lum 
bo‘ladi. Shahobiddin Jomiyning bu ikki dostoni bizgacha yetib 
kelmagan yoki haligacha topilmagan.