Qushlar aro shohki, anqo durur,
Nuktae bu amrda paydo durur.
Bordur agarfikr ila topsang vuquf,
Qoni'yu anqog'a muvofiq huruf
Qushlaming ichida anqo shoh hisoblanadi. Bur,da ma'lum
bir ma'no bor. Agar fikr bilan voqif boMishni istasang, “qoni'” va
“anqo” so‘zlarining yozilishida harflar bir-biriga muvofiqdir.
Yoki
Shoh boshining sharafi toj emas,
Angla ani shohki, muhtoj emas.
Shoh agar ul bo ‘Isaki, muhtojdur,
H a if ila muhtoj da ham tojdur.
Shoh boshining sharofati tojdan emas, kimki muhtoj
boMmasa, o‘shani shoh deb tushun. Muhtojni ham shoh deb atash
mumkin bo ‘lsa, harf nuqtai nazaridan “muhtoj” so‘zida ham “toj”
bor-ku!
Maqolatga “Qanoatli va qanoatsiz ikki do‘st” haqidagi
hikoyat ilova tarzida keltirilgan. Unda aytilishicha, ikki do‘st Fors
mulkidan Chin mamlakati tomon yo‘lga otlanadilar. Biri taqdir
berganiga qanoatli inson b o ‘lib, ikkinchisi ochko‘z, tama'gir edi.
Yo‘lda ketayotib, bir toshga ko ‘zlari tushadi. Uning yarmi yer
ostida bo‘lib, yarmi yer yuzasiga chiqib turardi. Tosh ustida:
“Kimki mehnat qilib toshni aylantirib qo‘ysa, ostidagi afsonada
vayrona tagida bekitib qo ‘yilgan xazina haqida yozib qo‘yilgan.
Kimki bu mashaqqat, azob uqubatlami xohlamasa, uning uchun
sabr-u qanoat hammasidan yaxshiroqdir” degan yozuv bitilgan
edi. Ochko‘z yigit yozuvni o‘qigach, xazina ilinjida tosh ostini
qazishga tushib ketadi. Qanoatli odam esa beparvo tarzda shahar
tomon yo‘I oladi. Shaharga kiradigan bir necha darvoza bo‘lib, u
289
shaharga birinchi bo‘!ib kiradi. Shahar aholisining odatiga ko'ra,
mamlakat podshosi qazo qilsa, darvozadan birinchi kirgan
odamni podshoh qilib ko‘tarar ekanlar. Shu tariqa bu do‘st o 'z
qanoati tufayli mamlakatga podshoh bo ‘ladi. Uning tosh ostini
qaziyotgan d o ‘sti esa og‘ir mehnatni bajarib bo‘lgach, toshni
ag ‘darib qarasa, “Xom tama' bu dunyoda alam chekadi” deb
yozib qo‘yiigan ekan. Xulosa shuki, qanoatli inson o ‘z sabr-u
qanoati tufayli shoh martabasiga erishadi, qanoatsiz inson esa
tama' ilinjida xor-u zor bo‘ladi.
Sakkizinchi maqolat vafo haqida bo‘lib, shoir bu axloqiy
kategoriyani do ‘stlik tushunchasiga bog‘liq holda talqin qiladi.
Yor-do‘sti yo‘q kishi dursiz sadaf kabi qiymatsizdir, burgutning
bir qanoti sinsa qulab tushadi, bitta o‘tindan gulxan yoqib
bo‘lmaydi, bitta ustun uy tomini ko ‘tarolmaydi. Shu kabi hayotiy
misollar
orqali
mutafakkir
shoir
tiriklikning
asosiy
qonuniyatlardan biri - juft bo‘lib, jamoaviylikda yashashning
fazilatini olqishlaydi va bunday munosabatlarda o ‘zaro vafo va
sadoqat asos b o ‘lishi lozimligini uqdiradi. Uning ta'kidlashicha,
vafo olamdagi eng noyob gavhar, inson umrini bezaydigan, unga
mazmun bag‘ishlaydigan, ulug‘vorlik bag‘ishlaydigan xislat.
Vafo, sadoqat - beg‘araz tuyg'ular. Vafoli kishi - sham'dek
yonib, o ‘zgalarga nur sochishi va buning evaziga hech narsa talab
qilmasligi lozim:
Yorki, oyini vafo yo ‘q anga,
Sham' kibidurki, ziyo yo ‘q anga.
“ Ikki vafoli yor” hikoyatida esa shoir vafoning oliy
namunastni ibrat qilib k o ‘rsatadi: Hindistonni katta qiyinchilik
bilan. fath etgan Amir le m u r K o‘ragon aholini qatliom qilishga
buyuradi. Olani qonga belanib, minglab kesilgan boshdan
to ‘kilgan qonlar daryo bo Tib oqadi. Qiyomat qoyim bo'lgandek,
jang maydon.ida “ikki bechora yor” Temuming qattol sipohiga
duch keladilar. Askarlarnirig biri shohning amrini ado etish uchun
ular tomon ot soladi. Ikki do‘st bir-birining ustiga o‘zini tashlab,
“mening boshimni kes, do' stimni omon qoldir”, deb yolvoradilar.
Qotil har ikkisining ham boshini kesmoqchi bolganida, do‘stlar
290
boshini tig ‘ ostiga tutib, “oldin meni o ‘ldir, men do‘stimning
o‘limini ko ‘rishga toqatim yo‘q”, deb iltimos qilardi. Shu tariqa
bir muddat o ‘tib, to ‘satdan “al-omon” (omonlik, kechirim) degan
buyruq keladi. Qatliom to ‘xtatiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |