Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

Qushlar aro shohki, anqo durur,
Nuktae bu amrda paydo durur.
Bordur agarfikr ila topsang vuquf,
Qoni'yu anqog'a muvofiq huruf
Qushlaming ichida anqo shoh hisoblanadi. Bur,da ma'lum 
bir ma'no bor. Agar fikr bilan voqif boMishni istasang, “qoni'” va 
“anqo” so‘zlarining yozilishida harflar bir-biriga muvofiqdir. 
Yoki
Shoh boshining sharafi toj emas,
Angla ani shohki, muhtoj emas.
Shoh agar ul bo ‘Isaki, muhtojdur,
H a if ila muhtoj da ham tojdur.
Shoh boshining sharofati tojdan emas, kimki muhtoj 
boMmasa, o‘shani shoh deb tushun. Muhtojni ham shoh deb atash 
mumkin bo ‘lsa, harf nuqtai nazaridan “muhtoj” so‘zida ham “toj” 
bor-ku!
Maqolatga “Qanoatli va qanoatsiz ikki do‘st” haqidagi 
hikoyat ilova tarzida keltirilgan. Unda aytilishicha, ikki do‘st Fors 
mulkidan Chin mamlakati tomon yo‘lga otlanadilar. Biri taqdir 
berganiga qanoatli inson b o ‘lib, ikkinchisi ochko‘z, tama'gir edi. 
Yo‘lda ketayotib, bir toshga ko ‘zlari tushadi. Uning yarmi yer 
ostida bo‘lib, yarmi yer yuzasiga chiqib turardi. Tosh ustida: 
“Kimki mehnat qilib toshni aylantirib qo‘ysa, ostidagi afsonada 
vayrona tagida bekitib qo ‘yilgan xazina haqida yozib qo‘yilgan. 
Kimki bu mashaqqat, azob uqubatlami xohlamasa, uning uchun 
sabr-u qanoat hammasidan yaxshiroqdir” degan yozuv bitilgan 
edi. Ochko‘z yigit yozuvni o‘qigach, xazina ilinjida tosh ostini 
qazishga tushib ketadi. Qanoatli odam esa beparvo tarzda shahar 
tomon yo‘I oladi. Shaharga kiradigan bir necha darvoza bo‘lib, u
289

---

shaharga birinchi bo‘!ib kiradi. Shahar aholisining odatiga ko'ra, 
mamlakat podshosi qazo qilsa, darvozadan birinchi kirgan 
odamni podshoh qilib ko‘tarar ekanlar. Shu tariqa bu do‘st o 'z 
qanoati tufayli mamlakatga podshoh bo ‘ladi. Uning tosh ostini 
qaziyotgan d o ‘sti esa og‘ir mehnatni bajarib bo‘lgach, toshni 
ag ‘darib qarasa, “Xom tama' bu dunyoda alam chekadi” deb 
yozib qo‘yiigan ekan. Xulosa shuki, qanoatli inson o ‘z sabr-u 
qanoati tufayli shoh martabasiga erishadi, qanoatsiz inson esa 
tama' ilinjida xor-u zor bo‘ladi.
Sakkizinchi maqolat vafo haqida bo‘lib, shoir bu axloqiy 
kategoriyani do ‘stlik tushunchasiga bog‘liq holda talqin qiladi. 
Yor-do‘sti yo‘q kishi dursiz sadaf kabi qiymatsizdir, burgutning 
bir qanoti sinsa qulab tushadi, bitta o‘tindan gulxan yoqib 
bo‘lmaydi, bitta ustun uy tomini ko ‘tarolmaydi. Shu kabi hayotiy 
misollar 
orqali 
mutafakkir 
shoir 
tiriklikning 
asosiy 
qonuniyatlardan biri - juft bo‘lib, jamoaviylikda yashashning 
fazilatini olqishlaydi va bunday munosabatlarda o ‘zaro vafo va 
sadoqat asos b o ‘lishi lozimligini uqdiradi. Uning ta'kidlashicha, 
vafo olamdagi eng noyob gavhar, inson umrini bezaydigan, unga 
mazmun bag‘ishlaydigan, ulug‘vorlik bag‘ishlaydigan xislat. 
Vafo, sadoqat - beg‘araz tuyg'ular. Vafoli kishi - sham'dek 
yonib, o ‘zgalarga nur sochishi va buning evaziga hech narsa talab 
qilmasligi lozim:
Yorki, oyini vafo yo ‘q anga,
Sham' kibidurki, ziyo yo ‘q anga.
“ Ikki vafoli yor” hikoyatida esa shoir vafoning oliy 
namunastni ibrat qilib k o ‘rsatadi: Hindistonni katta qiyinchilik 
bilan. fath etgan Amir le m u r K o‘ragon aholini qatliom qilishga 
buyuradi. Olani qonga belanib, minglab kesilgan boshdan 
to ‘kilgan qonlar daryo bo Tib oqadi. Qiyomat qoyim bo'lgandek, 
jang maydon.ida “ikki bechora yor” Temuming qattol sipohiga 
duch keladilar. Askarlarnirig biri shohning amrini ado etish uchun 
ular tomon ot soladi. Ikki do‘st bir-birining ustiga o‘zini tashlab, 
“mening boshimni kes, do' stimni omon qoldir”, deb yolvoradilar. 
Qotil har ikkisining ham boshini kesmoqchi bolganida, do‘stlar
290

---

boshini tig ‘ ostiga tutib, “oldin meni o ‘ldir, men do‘stimning 
o‘limini ko ‘rishga toqatim yo‘q”, deb iltimos qilardi. Shu tariqa 
bir muddat o ‘tib, to ‘satdan “al-omon” (omonlik, kechirim) degan 
buyruq keladi. Qatliom to ‘xtatiladi: