|
3-mashg‘ulot. RAVISH, UNING GRAMMATIK XUSUSIYATLARI VA KATEGORIYALARI
1-mashq. E‘tiboringizga havola etilgan gaplar asosida quyida keltirilgan topshiriqlarni bajaring.
1. Sizni Ustoz va murabbiylar kuniga bag‘ishlab o‘tkaziladigan fakultetimiz shodiyonasiga lutfan va qalban taklif etamiz. 2. Mastura ko‘zlarini makkorona o‘ynatib javob berdi. (O.) 3. 3-kurs talabalari paxtaga qisman borishmadi. 4. Kunduzlari havo biroz iliydi. 5. Paxta hashariga qatnashmaganlarni aniqlash uchun tezkorona tadbar ishlab chiqilib, birdan ijrosini ta‘minlashga kiritildi. 6. Ko‘pgina talabalar ataylab hasharga borishdan bosh tortdilar. 7. Aziza shaxdam qadamlar talab idoraga yo‘l oldi. 8. Xonaga birin-ketin qizlar kirib kela boshladi. 9. Keyin o‘zimiz bafurja gaplashib olamiz. 10. So‘rida qat-qat duxoba ko‘rpachalar ustma-ust to‘shalgan edi. 11. U hozir shu yerda edi-ku!. 12. Yurtim, senga she‘r bitdim bu kun, Qiyosingni topmadim aslo. Shoirlar bor o‘z yurtin butun Olam aro atagan tanho. (A.O.)
1-topshiriq. Berilgan gap tiplaridagi ajratilgan so‘zlarning ma‘nolarini aniqlang.
2-topshiriq. Tub, tublashgan va yasama ravishlarni ajratib, har birini alohida arhlang.
3-topshiriq. 1. Tub ravishlarni o‘zaro qiyoslang. 2. Tublashgan ravishlarni o‘zaro qiyoslang. 3. Yasama ravishlarni o‘zaro qiyoslang.
4-topshiriq. 1. Tub ravishlardagi umumiylikni aniqlang. 2. Tublashgan ravishlardagi o‘mumiylikni aniqlang. 3. Yasama ravishlardagi umumiylikni toping. O‘xshash ma‘nolarni birlashtirib ta‘riflang.
5-topshiriq. 1. Tub ravishlardagi farqlarni toping. 2. Tublashgan ravishlardagi farqlarni toping. 3. Yasama ravishlardagi farqlarni aniqlang. Tipik ma‘nolarni qiyoslab, farqlar asosida shakllarni ziddiyatga qo‘ying.
6-topshiriq. 1. Tub ravishlarni o‘xshash va farqli jihatlari asosida tasniflang. 2. Tublashgan ravishlarni o‘xshash va farqli jihatlari asosida tasniflang. 3. Yasama ravishlarni o‘xshash va farqli jihatlari asosida tasniflang.
7-topshiriq. Tub, tublashgan va yasama ravishlarning zotiy tabiati haqida hukm chiqaring.
8-topshiriq. Berilgan ravishlarning ma‘nodoshlari, shakldoshlari, vazifadoshlari, va zidlari bilan munosabatlarini aniqlang.
9-topshiriq. Ajratilgan so‘zlarni mustaqil qo‘llab gaplar tuzing.
2-mashq. Gaplarni ko‘chiring. Ravishlarni qaysi LMGga mansubligini, qanday so‘zga bog‘lanayotganini va sintaktik vazifasini aniqlang.
1. Endi ketmoqchi bo‘lib turgan edim, opam to‘satdan kelib qoldi. 2. Bola harorati yuqoriligidan zo‘rg‘a nafas olar, ammo dard bilan mardlarcha kurashardi. 3. Qo‘qqisdan yoqqan qor hammani esankiratib qo‘ydi. 4. Ataylab sizni ko‘rgani kelsam-u, uyingizdan topa olmasam. 5. Shu tobda uning taqdiri uzil-kesil hal bo‘layotgan edi. 6. Dehqonlarning bu yil ancha mehnat qilgani yaqqol ko‘zga tashlanib turibdi. 7. Mastura ko‘zlarini makkorona o‘ynatib, javob berdi. (O.)
3-mashq. Gaplar tarkibida ishtirok etgan ravishlarni ko‘chiring. Ravishlar tarkibida yaxlitlangan sintaktik shakllarning tarixiy yasalish qoliplarini aniqlang.
1. Bolalari kunda shu yerda. 2. Ota-onasidan oyda bir xabar olmaydi. 3. Kechalari onajonim kirib chiqar tushimga. (A.O.) 4. Hali-hali qulog‘imda U.Nosirning «Nil va Rim» she‘rini yoddan aytib bergan qizchaning ovozi jaranglab turibdi. 5. Hosil tezda yig‘ishtirib olindi. 6. Kunduzi hamma ishga ketadi, kechasi esa hovlida odam gavjum. 7. U yana yigitchasiga ish tutdi. 8. Ular birga ketishga qaror qilishdi. 9. Yuqorida sodir bo‘layotganlardan pastdagilar bexabar edi. 10. Yur, muhabbat, ketdik, bu yerdan. (M.Yu.)
4-mashq. Boshqa turkumlarga mansub lisoniy qolip hosilalarining ixtisoslashish, soddalashish, yaxlitlashish, tublashish natijasida ravish leksemaga aylanishiga misollar keltiring.
1. Vaqti-bevaqt kelib sizni bezovta qilganim uchun uzr. 2. So‘ylasang besamar, uzundan-uzoq.. 3. Manmanlikdan osha bizni horitdi. (F.Yo‘ldosh) 4. Bu qurg‘urlar sa‘vani qo‘ltiqqa solib, ura qochishsa bo‘ladimi!. 5. Shartta orqasiga burildi. 6. Kechagina eding go‘zalim… 7. U ingliz tilida bemalol gaplashadi. 8. Oltmish yilki muqaddam qaror topgan maktabim, Oltmish yilki muttasil kamol topgan maktabim. 9. U haqida uzoq o‘yladim. 10. Kecha oqshom falakda oy bo‘zarib botganda. (A.O.) 11. Atrof jim-jit.
Do'stlaringiz bilan baham: |
