Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

4-mashg‘ulot. TAQLID, UNING GRAMMATIK XUSUSIYATLARI
1-mashq. Berilgan gaplar asosida quyida berilgan topshiriqlarni bajaring.
1. Otlarning dupir-dupiri eshitildi. 2. Hassa to‘q-to‘q qilyapti. 3. Mahallada duv-duv gap. 4. Yoqimli shabada g‘ir-g‘ir esyapti. 5. Eshik ortidan shivir-shivir eshitilardi. 6. Kuzda mevalar hil-hil pishgan. 7. Bola yalt etib onasi tomonga qaradi. 8. Qizigan yoqqa suz sachrab jizz etib ketdi.
1-topshiriq. Gaplarni kuzating.

2-topshiriq. Qayd qilingan so‘zlar sirasini boyiting.

3-topshiriq. Mustaqil qo‘llanuvchi va mustaqil qo‘llanmaydigan, tovushga va holatga taqlidni bildiruvchi so‘zlarni alohida-alohida sharhlang.

4-topshiriq. Mustaqil qo‘llanuvchi va mustaqil qo‘llanmaydigan, tovushga va holatga taqlidni bildiruvchi so‘zlarni o‘zaro qiyoslang.

5-topshiriq. Mustaqil qo‘llanuvchi va mustaqil qo‘llanmaydigan, tovushga va holatga taqlidni bildiruvchi so‘zlarning umumiy va farqli tomonlarini toping.

6-topshiriq. Mustaqil qo‘llanuvchi va mustaqil qo‘llanmaydigan, tovushga va holatga taqlidni bildiruvchi so‘zlar haqida umumiy hukm chiqaring.

7-topshiriq. O‘rganilgan so‘zlarni ma‘nodoshlari, shakldoshlari, vazifadoshlari, qiymatdoshlari bilan munosabatlarini aniqlang.

8-topshiriq. Berilgan gaplar tarkibidagi so‘zlarni mustaqil ravishda og‘zaki shaklda sharhlang va ijodiy matn tuzing.
2-mashq. Ko‘chiring. Gaplar tarkibidagi taqlidlarning semantik guruhlarini aniqlang. Qaysi so‘zga bog‘lanayotganligi va sintaktik vazifasini aniqlang.
1. Men haqimda gap-so‘zlar ko‘p shuv-shuv, G‘iybatlarning bo‘ronida zuv-zuv, gunohlarim to‘kiladi duv-duv. (qo‘shiqdan) 2. Mahallada duv-duv gap. 3. Mayin shamol esadi g‘ir-g‘ir. 4. Qo‘shni uydan chaqaloqning inga-ingasi eshitilardi. 5. Anora qah-qah otib kulib yubordi. 6. Yonginamdan lip etib o‘tib ketganini sezmay qolibman. 7. Qamchi bilan taqa-tuq, Darvozani qoqdi chol. (A.O.) 8. U chirs-chirs yonayotgan olovga termulib o‘tirardi. 9. Devor gup etib quladi. 10. Havo issiq, qilt etgan shamol yo‘q. 11. Zerikkanimdan partadosh qizlarning shivir-shiviriga quloq tutdim. 12. Eshik lang ochiq edi. 13. Shaftolilar hil-hil pishibdi.
3-mashq. Ajratilgan so‘zlarni morfem tahlil qiling. Taqlid so‘zlarning qaysi turkum so‘zlari yasalishi uchun asos bo‘layotganligini aniqlang.

1. Gursillab yiqildi keksa qayrag‘och… 2. Dam o‘tmay sharros yomg‘ir quyib berdi. 3. Zalni gurduros qarsak ovozi tutib ketdi. 4. Soch emas bu, sharshara. 5. Soy suvlari shildirab oqadi. 6. Bu xabarni eshitib yuragim shuvillab ketdi. 6. Mo‘ltirab termular ikki qora ko‘z. 7. Tulkining lip etib o‘tib ketganini sezmay qoldik. 8. Orqa tomondan nimadir tars etdi. 9. Qushlar par etib osmonga ko‘tarildi. 10. Tashqaridan miyov degan ovoz eshitildi. 11. G‘ing desang, o‘ldiraman. 12. Soat 12 da boraman degani lop etib esiga tushib ketdi.

4-mashq. Gaplar tarkibidagi taqlidlarning sintaktik shakllarga munosabati va gapdagi vazifasini aniqlang.

1. Otlarning dupir-dupiridan qulog‘im bitdi. 2. Ancha vaqtgacha uxlolmay, mashinalarning viz-viziga quloq solib yotdim. 3. Telefonning jiring-jiringidan uyg‘onib ketdim. 4. Bola ko‘ylakning yaltir-yultiriga mahliyo bo‘lib boqardi. 5. Butun qishloqni karnayning g‘at-g‘ati tutib ketdi. 6. Dam o‘tmay o‘choqqa osilgan qozondan burq-burq eshitila boshladi. 7. Oyoq ostidagi qorning g‘arch-g‘urchi zavqimni keltirardi.

5-mashq. Berilgan nutqiy hosilalarga tayanib taqlidlarda polisemiya, shakldoshlik, ma‘nodoshlik munosabatlari mavjudligini asoslang.

1. U menga yalt etib qaradi. 2. Kutilmaganda yalt etib chaqmoq chaqdi. 3. Tiq etgan ovoz eshitilmaydi. 4. Oktyabrning o‘rtalarida gup etib qor yog‘ib berdi. 5. Minora gup etib quladi. 6. G‘iz-g‘iz qatnab turibdi. 7. G‘iz-g‘iz deb uchib ketdi. 8. Qishloqda chiroqlar milt-milt (yalt-yult, mildir-mildir, yaltir-yultir) porlay boshladi. 9. Polga surtilgan bo‘yoq yaxshi qurimagani uchun oyoqqa chip-chip yopishardi. 10. Chip-chip jo‘jalarim..