Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti amaliy filologiya fakulteti

Shaxs oti yasovchi qo'shimchalar. Bu guruhdagi otlar katta miqdorni tashkil qilganidek, turli ma'nolarni ham ifodalaydi. Shaxs oti yasovchilar orasida eng faol va turli maʻnolardagi otlar yasovchi qo'shimcha- chi qo'shimchasidir. Bu qo'shimcha barcha so'z turkumlari va boshqa tillardan kirgan so'zlarga ham qo'shilib quyidagi ma'nolarni ifodalovchi otlar yasaydi.
-chi qo'shimchasi:
a) ot va fe'l negizlariga qo'shilib, negiz orqali ifodalangan narsa, predmet bilan shug'ullanuvchi ma'nosidagi otlar yasaydi:ishchi, suvchi, terimchi, oʻquvchi, oʻqituvchi kabi.
b) Ot, sifat, son negizlarga qoʻshilib, negiz anglatgan predmet, narsa-hodisaga mansub ekanlikni ifodalovchi otlar yasaydi: musobaqachi, a'lochi, ogʻmachi, o'n-mingchi.
d) Fe'l va sifat negizlarga qo'shilib negiz anglatgan belgi, xususiyatga egalikni bildiruvchi otlar yasaydi: yozuvchi, sinovchi, qiziqchi, yolgʻonchi kabi.
Otlarda so‘z o‘zgarish, so‘z yasalish xususiyatlari bir qatorda modal shakl yasash hodisasi ham mavjud. Otlarning leksik ma’nosiga qo‘shimcha modal ma’no qo‘shilishi hosil qilinadigan shakl modal shakl yasash deyiladi. Otlar o‘z leksik
ma’nosiga qo‘shimcha kichraytish, erkalash, hurmat, kuchaytirish, gumon, noaniqlik kabi modal ma’nolarni ifodalaydi.
Otlarda bu modal ma’nolar ikki xil usul bilan yasaladi: morfologik usul va takrorlash usuli.Morfologik usulga ko‘ra otning leksik ma’no ifoda etuvchi qismiga modal shakl yasovchi affikslarni qo‘shish orqali modal ma’no yasaladi.
Bu usulga ko‘ra otlarning kichraytish, erkalash, hurmat kabi modal shakllari hosilqilinadi.
Otlarda modal shakl yasovchi affikslarga quyidagilar kiradi:
-cha: qizcha, uycha
-chak, -choq: kelinchak, qo‘zichoq, toychoq
-loq, -aloq: joyloq, bo‘taloq, qizaloq
-gina: bolagina, qizgina
-xon, -jon, -oy, -boy: otaxon, onajon, Ra’noxon, Yulduzoy, Karimboy.
Otni maxsus takrorlash yo‘li bilan gumon, kamsitish, umumlashtirish,noaniqlik kabi modal ma’nolar yasaladi. Bu usulga ko‘ra modal shakl hosil qilishda takrorlanuvchi qismda turli fonetik o‘zgarishlar yuz beradi:
1.Ot unli tovush bilan boshlanganda, takrorlanuvchi qism boshqa p, m, s, ch, d, j, t tovush orttiriladi: un- pun, ot-pot, o‘rik-mo‘rik, irim-sirim, irim-chirim, imidimi, alang-jalang kabi.

2. 
   Ot undosh tovush bilan boshlanganda, takrorlanuvchi qismdagi birinchi
   

undosh p, m, s, ch, b tovushlaridan biri bilan almashtiriladi: loy-poy, mosh-posh, non-pon, bosh-
mosh, poda-moda, patir-satir, meva-cheva, g‘idi-bidi kabi.

2. 
   Otning takrorlanuvchi qismida keng va cho‘ziq unli qisqa va tor unli bilan almashadi: don-dun, xashak-xushak kabi.
   
3. 
   Takrorlanuvchi qismda birinchi undosh ham, keng unli tovush ham almashadi: latta-putta kabi.
   

Ba’zan otning o‘zi aynan hech o‘zgarishsiz takrorlangan holda qo‘llanib, kuchaytirish ma’nosini hosil qiladi: tog‘ -tog‘ , xirmon-xirmon kabi.