21
1954-yil AQSHda Jorjtaun universitetida mashina tarjimasi bo‗yicha
dunyoda birinchi tajriba o‗tkazildi va IBM - 701 rusumli tarjima qurilmasi
yordamida 250 ta so‗zdan iborat 60 ga yaqin ruscha gaplarni ingliz tiliga
tarjima qilish jarayoni amalga oshirildi.
1955-yilga kelib BRSM rusumli mashina qurilmasi yordamida
inglizcha gaplarni rus tiliga tarjima qilish jarayoni amalga oshirildi
(I.K.Belskaya, L.N.Korolev, S.N.Razumovskiylar loyihasi asosida). Su
tajribalar asosida KL yo‗nalish sifatida, 1960-yilga kelib mustaqil fan
sifatida shakllandi. Angliya, Fransiya, Avstriya marniakatlarida ham
mashina tarjimasi muammolariga qiziqish boshlandi.
Tilshunoslikda ma‘lum bir tilni
tipologik jihatdan tasniflash, til
materiallarini analiz va sintez qilish, tabiiy tilni qayta ishlash, mashina
tiliga o‗tkazish masalalari dolzarb ahamiyat kasb eta boshladi. Lingvistik
tadqiqotlarni avtomatlashtirish masalasiga doir tilshunoslarning maxsus
ilmiy konferensiyalari o‗tkazilgan. Masalan, 1962-yilda Kembridj shahrida
jahon tilshunoslarining lX kongressi o‗tkazildi. Bu anjumanda struktural
tilshunoslik (ST) va matematik lingvistika ML muammolarini muhokama
qilishga alohida o‗rin ajratilgan edi. 1967-yilda
Buxarest shahrida jahon
tilshunoslarining X kongressi o‗tkazilib, matematik lingvistika va mashina
tarjimasi muammolari maxsus muhokama qilindi. 1960-yilda Parij
shahrida o‗tkazilgan Xalqaro kongressda maxsus algoritmik til – ALGOL
joriy etilgan edi. Bu algoritmik til hozirgi kunga qadar EHMga matnlarni
kiritish, ularni dasturlash uchun xizmat qilib kelmoqda.
1
O‗tgan yetmish yilga yaqin vaqt mobaynida kompyuter lingvistikasi
sohasida bir qator ilmiy va amaliy natijalarga erishildi: tabiiy tilda
avtomatik tarjima tizimi
yaratildi, matndagi ma‘lumotlarning avtomatik
qidiruv tizimi ishlab chiqildi, og‗zaki nutqning avtomatik analizi va sintezi
tizimi yaratildi, bir qator lingvistik muammolarni hal etuvchi kompyuter
dasturlari ishlab chiqildi, inson va mashina (kompyuter) muloqoti
optimallashtirildi, tabiiy tilni qayta ishlash (Natural Language Processing)
tizimi shakllantirildi. Bu yo‗nalishlarda sezilarli yutuqlar qolga kiritilgan
bo‗lsa-da, qayd etilgan masalalar hali to‗liq yechimini topgani yo‗q. Bu
esa kompyuter lingvistikasi doirasidagi izlanishlarni davom ettirishni
taqozo etadi.
Insoniyat rivojlanishining muhim xususiyatlari qatorida, avvalo,
kompyuterlarning paydo bo‗lishi va axborot jamiyatlarining shakllanishini
qayd etish lozim. Kompyuter lingvistikasi
fani shakllanishi elektron
hisoblash mashinalarining paydo bo‗lishi bilan bevosita bog‗liqdir. XX
1
Йўлдошев Б.
Компьютер лингвистикаси. – Самарқанд, 2009.
22
asrning ikkinchi yarmidan boshlab informatika rivojlandi, o‗z navbatida
kompyuter lingvistikasi ham rivojlanish bosqichiga kirdi. Mazkur davrda
amalga oshirilgan ameriklik olim M. Tabuening axborot izlashga
qaratilgan ilk UNITERM nomi ostidagi tajrbasini; F. Ruzvelt nomidagi
olimlar jamiyati prezidenti Vannevr Bushning
gipertekst haqidagi
nazariyasini (1950); T.Nelson tomonidan rivojlantirilgan gipertekst
nazariyasini (1960); chiziqli grammatika («сюженыe грамматики» yoki
«грамматики повествования») g‗oyasi bilan fan yuksalishiga ijobiy ta‘sir
ko‗rsatgan N. Xomskiy tadqiqotlarini; R. Shenka va V. Lenertlarning
1980-yillarda erishgan yutuqlarini kompyuter lingvistikasiga doir dastlabki
izlanishlar sifatida keltirish mumkin.
Bugungi kundagi elektron ma‘lumotlar bazasi, qo‗l telefonlar, har xil
turdagi kompyuterlarning paydo bo‗lishi, ularning ishlash tizimi tadrijiy
ravishdagi ilmiy tadqiqotlarning amaliy natijalari sifatida maydonga
chiqdi.
Xorijda kompyuter lingvistikasi bo‗yicha olib borilgan tadqiqotlarning
ko‗lami juda keng. Ayniqsa, AQShda olib borilgan tadqiqotlar izchilligi,
qamrab olingan muammolar doirasining kengligi bilan ajralib turadi.
AQShda maxsus tashkilotlar ochilgan bo‗lib, kompyuter lingvistikasi bilan
bog‗liq masalalarni hal qilish bilan shug‗ullanadi.
Nashr qilinayotgan
tematik to‗plamlardan tashqari «Computational Linguistics» («Kompyuter
tilshunosligi») nomli jurnal ham nashr etiladi. AQShda kompyuter
tilshunosligi assotsiatsiyasi mavjud bo‗lib, bu uyushma kompyuter
tilshunosligi bilan bog‗liq ko‗plab tashkiliy va ilmiy ishlarni amalga
oshiradi. AQShda ikki yilda bir marta COLING konferensiyasi o‗tkaziladi.
AQShning 10ta universitetida kompyuter lingvistikasi fakultetlari mavjud.
Mazkur fakultetlarda mutaxassilar kompyuter lingvistikasining muammoli
masalalari yechimiga doir izlanishlar olib BORIShmoqda. Shuningdek,
Niderlandiyada «Artificial Intelligence» («Sun‘iy intellekt») jurnali ham
chop etiladi. Bu jurnal ham kompyuter muammolari yechimiga,
yangi
yaratilayotgan dasturlarga doir izlanishlarni aks ettiradi. Mexiko shahrida
har yili
Do'stlaringiz bilan baham: 
