Insert texnikasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring.
№
Asosiy tushunchalar
Belgi
1.
Moddiy nuqta harakat miqdori momenti nimaga teng.
2.
V hajmdagi tutash muhitning harakat miqdori momenti deb
nimaga aytiladi?
3.
Klassik holatda kuchlanish tenzorining simmetrikligi
4.
Harakat miqdorining ichki, xos yoki orbital momenti
Insert jadvali qoidasi
V- avval olgan bilimiga to’g’ri keladi.
+ - yangi ma’lumot
? – tushunarsiz (aniqlanishi zarur bo’lgan ma’lumotlar)
.
5-ilova
Mustaqil ishlar uchun savollar:
1. Moddiy nuqta harakat miqdori momenti nimaga teng.
2. Sistema nuqtalari harakat miqdori momentlari tenglamalarini hosil qilamiz.
3. Chekli hajmdagi tutash muhit harakat miqdori momentlari tenglamalarini yozing.
4. Klassik holdagi harakat miqdori momentlari tenglamalarida ichki harakat miqdori
momentlari qatnashadimi?
5. Qanday holatda harakat miqdori momenti o’zgarmas bo’ladi.
6. Harakat miqdori momentlari tenglamalarini differensial ko’rinishda yozing.
Abadiyotlar:
1. Седов Л.И. Механика сплошной среды. М.: «Наука», 1983, Том I. стр. 145-152.
2. Мейз. Дж. Теория и задачи механики сплошной среды.- М.: Мир, 1974 г.
3. Ильюшин А.А. Механика сплошной среды. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 1990. -
310 с.
XULOSA
Shunday qilib, muhitga ta’sir etuvchi sirt, massaviy va inersiya kuchlari
muvozanati shartidan Dekart va ixtiyoriy koordinatalarda tutash muhitning
harakat tenglamalari keltirib chiqarildi
6- MA’RUZA
SIMMETRIK KUCHLANISH TENZORINING BOSH
O'QI VA BOSH KOMPONENTALARI
1. « Simmetrik kuchlanish tenzorining bosh o'qi va bosh komponentalari»
mavzusining texnologik modeli
O’quv soati – 2 soat
Talabalar soni: 53 ta
O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (ma’ruzali dars)
Ma’ruza rejasi
1. Kuchlanish tenzorining tenzor sirti.
2. Simmetrik kuchlanish tenzorining bosh o'qlari
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Nuqta va nuqtalar sistemasining harakat miqdori
momentlari tenglamalariga asoslangan holda tutash muhit uchun harakat miqdori
momentlari tenglamalarini keltirib chiqarish.
Pedagogik vazifalar:
O’quv faoliyati natijalari:
Tutash mihit harakat miqdori
tenglamalari ning mexanik ma’nosini
tushuntirish
Tutash muhit harakat miqdori momentlari
tenglamalridan foydalangan holda masalalar
yecha oladi.
O’qitish vositalari
O’UM, ma’ruza matni, rasmlar, plakatlar, doska
O’qitish usullari
Axborotli ma’ruza, blis-so’rov, texnika-insert
O’qitish shakllari
Frontal, kollektiv ish
O’qitish sharoiti
Texnik vositalar bilan ta’minlangan, guruhlarda ishlash usulini
qo’llash mumkin bo’lgan auditoriya.
Monitoring va baholash
og’zaki savollar, blis-so’rov
2. “Simmetrik kuchlanish tenzorining bosh o'qi va bosh komponentalari”
mavzusining texnologik xaritasi
Ish
bosqich-
lari
O’qituvchi faoliyatining mazmuni
Tinglovchi
faoliyatining mazmuni
1-bosqich.
Mavzuga
kirish
(20 min)
1.21. O’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi,
pedagogning vazifasi va talabaning o’quv
faoliyati natijalarini aytadi.
1.22. Baxolash mezonlari (1 – ilova).
1.23. Mavzuni jonlashtirish uchun «Blis-
so’rov» savollarini beradi. So’rov
natijasiga ko’ra tinglovchilarning nimalarda
adashishlari, xato qilishlari mumkinligining
tashxizini amalga oshiradi (2-ilova).
1.24. Texnika-insert
usulida
mavzu
bo’yicha ma’lum bo’lgan tushunchalarni
faollashtiradi. (3-ilova ).
Tinglaydilar.
Yozib oladilar.
Tinglaydilar.
Yozib oladilar.
Aniqlashtiradilar,
savollar beradilar.
2 -bosqich.
Asosiy
bo’lim
(50 min)
2.1. Savol yuzasidan ma’ruza qiladi.
2.2.Ma’ruza rejasining hamma savollar
bo’yicha tushuncha beradi. (4 - ilova).
2.2. Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan
umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5 - ilova).
2.4.Tayanch iboralarga qaytiladi.
2.5. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor
takrorlanadi.
Tinglaydilar.
Javob beradilar
Yozadilar.
O’UMga qaraydilar
Har bir tayanch
tushuncha va iboralarni
muhokama qiladilar.
3-bosqich.
Yakunlovch
i
(10 min)
3.6. Mashg’ulot
bo’yicha
yakunlovchi
xulosalar qiladi. Mavzu bo’yicha olingan
bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi
ma’lum qiladi.
3.2.
Mavzu
bo’yicha
bilimlarni
chuqurlashtirish
uchun
adabiyotlar
ro’yxatini beradi.
3.3. Keyingi mazvu bo’yicha tayyorlanib
kelish uchun savollar beradi.
Savollar beradilar.
O’UMga qaraydilar.
O’UMga qaraydilar
Uy vazifalarini yozib oladilar
MA'RUZA
Simmetrik kuchlanish tenzorining bosh o'qi va bosh komponentalari
Reja:
3. Kuchlanish tenzorining tenzor sirti.
4. Simmetrik kuchlanish tenzorining bosh o'qlari.
Tayanch iboralar: tenzor, kuchlanish, bosh o'q va bosh komponenta, normal, sirt
kuchlari, kvadratik shakl, sfera, yuzacha
Belgilar:
Ms
- Muammoli savol
Mt
- Muammoli
topshiriq
Mv
- Muammoli vaziyat
Mm
- Muammoli masala
1-ilova
Baholash mezoni:
Har bir savol javobiga - 2 ball
Har bir qo’shimcha fikrga - 2 ball
Har bir javoni to’ldirishiga - 1 ball
2-ilova
.
3-ilova
1. Kuchlanish tenzorining tenzor sirti
Kuchlanish tenzorining tenzor sirtini tuzamiz. Ixtiyoriy 0 nuqtani tanlaymiz va
undan o'tuvchi
n
normal bilan xarakterlanuvchi
d
yuzachalarni qaraymiz. Bu
yuzachalarning har biriga kuchlanish (yoki kuchlanish vektori) deb ataluvchi
n
p
tashqi
kuch zichligi ta'sir qiladi.
n
p
kuchlanishni mos keluvchi
n
normalga proeksiyalab,
quyidagini hosil qilamiz
.
i
k
ki
i
i
n
nn
n
n
p
n
n
p
n
p
p
Osonlik uchun dekart koordinatalar sistemasidan foydalanamiz. 0 nuqtadan
chiquvchi
n
normal bo'ylab yo’nalgan
i
i
э
x
r
vektorlarni kiritamiz, u holda,
r
vektorning uzunliklarini shunday tanlaymizki
const
z
y
x
x
x
p
r
p
i
k
ki
nn
)
,
,
(
2
2
bo'lsin, bu yerda
)
,
,
(
2
z
y
x
simmetrik kuchlanish tenzori P ga mos keluvchi kvadratik
shakl. Ushbu
const
z
y
x
x
x
p
i
k
ki
)
,
,
(
2
shart o'rinli bo'lgan barcha nuqtalarning geomatrik o'rni kuchlanish tenzorining tenzor
sirtidir. Ichki kuchlanishning asosiy xossasini
r
x
p
n
p
p
i
i
i
i
n
ko'rinishda yoki dekart koordinatalar sistemasining
k
x
o'qiga proeksiyalarda
i
ki
k
n
x
p
rp
ko'rinishda yozish mumkin.
Bevosita tekshirish orqali
Mavzuni jonlantirish uchun blits so’rov savollari
25. Kuchlanish tenzori nima edi?
26. Uning geometri ma’nosi nimadan iborat?
27. Kuchlanish tenzori komponentalari koordinatalarni
almashtirishga nisbatan qanday o’zgaradi?
k
i
ki
дx
д
x
p
ekanligini ko'rsatish mumkin, va demak
,
k
k
n
дx
д
rp
ya'ni
grad
p
r
n
.
Shuning uchun
const
- tenzor sirtini
r
normalli
d
yuzachaga ta'sir qiluvchi
n
p
kuchlanish yo'nalishini quyidagicha aniqlash mumkin. 0 nuqtadan berilgan yuzachaga
r
vektor o'tkaziladi (6.1-rasm).
v
vektorning
const
tekislik bilan keshishish nuqtasida
tenzor sirtiga
urinma tekislik o'tkazamiz.
Ayonki
n
p
vektor
urinma tekislikka perpendikulyardir.
2. Simmetrik kuchlanish tenzorining bosh o’qlari
Ma'lumki 2-tartibli sirt urinma tekisliklar
r
ga perpendikulyar bo'lgan hech
bo'lmaganda uchta
r
yo’nalishga ega. Bunday yonalishlar bosh yo'nalishlar deyiladi va
ular uchun
d
p
n
. Umumiy holda bunday yo'nalishlar faqat uchta. Ular ortogonal
tetraedrni tashkil etadi va kuchlanish tenzorining bosh o'qlari deyiladi. Agarda
const
tenzor sirti aylanish sirtidan iborat bo'lsa, masalan sfera bo'lsa, u holda bunday yo'nalishlar
cheksiz ko'p bo'ladi. Bosh yo'nalishlarga ortogonal bo'lgan yuzachalarda
n
p
va
r
kolleniardir, va demak quyidagi shartlar bajarishi kerak
i
i
k
i
ki
n
э
n
n
э
n
p
p
(6.1)
yoki
,
k
i
i
k
k
i
i
k
э
n
э
n
p
bu yyerda
,
0
k
i
i
k
i
k
э
n
p
yoki
0
i
i
k
i
k
n
p
.
(6.2)
Biz uchta
i
n
ning bosh yo'nalishlarining yo'naltiruvchi kosinuslarini aniqlash uchun
uchta algebraik tenglamalarning bir jinsli sistemasini hosil qildik. Bu sistema faqat
quyidagi shartlarda notrivial yechimga ega, ya'ni
σ
P
n
r
dσ
Rasm-6.1
0
,
0
3
3
2
3
1
3
3
2
2
2
2
1
3
1
2
1
1
1
p
p
p
p
p
p
p
p
p
p
p
Det
i
k
i
k
i
k
i
k
(6.3)
yoki, yoyib yozsak
,
0
3
2
2
1
3
I
I
I
(6.4)
bu yyerda
,
1
I
p
,
2
2
2
1
2
2
1
1
1
1
1
3
1
1
3
3
3
3
3
2
3
3
2
2
2
I
p
p
p
p
p
p
p
p
p
p
p
p
3
I
p
Det
i
k
.
Shunday qilib, biz asr tenglamasini hosil qildik. Agarda
ij
p
tenzor simmetrik bo'lsa,
u holda bu tenglama uchta haqiqiy ildizga ega. Bu tenglamaning
3
2
1
,
,
ildizlari (6.1)
ga ko'ra bosh yo'nalishlarga (bosh yuzachalarga) ortogonal yuzachalardagi kuchlanishni
aniqlaydi:
,
;
;
3
3
2
2
1
1
3
2
p
p
p
p
p
p
n
n
n
va kuchlanish tenzorining bosh komponentalari deyiladi. Biz (6.4) ko’rinishdagi asr
tenglamalarini hosil qildik.
Agar
3
2
1
,
,
p
p
p
lar aniq bo'lsa, (6.2) tenglamalar sistemasidan bosh yo'nalishlarni
aniqlovchi
n
vektorlarning
i
n
komponentalarini aniqlaymiz. (6.1) formula, (6.2) va (6.3)
tenglamalar ixtiyoriy egri chiziqli koordinatalar sistemasida o'rinli.
const
2
tenzor sirti
tenglamasi
z
y
x
,
,
- bosh o'qlarida kanonik ko’rinishga keltiriladi:
.
2
2
3
2
2
2
1
const
z
p
y
p
x
p
Bosh oqlarda kuchlanish tenzorining komponentalari uchun
i
i
ii
i
i
ii
p
p
p
p
va
i
k
da
.
0
ki
i
k
ki
p
p
p
Kuchlanish tenzorining bosh o'qlariga perpendikular bo'lgan yuzachalarda kuchlanish
vektorining faqat normal tuzuvchilari noldan farqli, urinma tuzuvchilari esa nolga teng.
Agarda
3
2
1
p
p
p
bolsa, u holda kuchlanish tenzorining tenzor sirti sferadan iborat.
(6.4) asr tenglamasining koeffisientlari kuchlanish tenzorining invariantlaridir. Ular,
asr tenglamasining ildizlari orqali quyidagi formulalar bo'yicha aniqlanadi:
.
,
,
3
2
1
3
3
1
2
1
3
2
2
3
2
1
1
p
p
p
I
p
p
p
p
p
p
I
p
p
p
I
4-ilova
Insert texnikasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring.
№
Asosiy tushunchalar
Belgi
1.
Kuchlanish tenzorining tenzor sirti
2.
Kuchlanish tenzorining bosh o’qlari
3.
Kuchlanish tenzorining bosh komponentalari
4.
Asriy tenglama
5.
Kuchlanish tenzori invariantlarini
Insert jadvali qoidasi
.
5-ilova
Abadiyotlar:
4. Седов Л.И. Механика сплошной среды. М.: «Наука», 1983, Том I. стр. 145-152.
5. Мейз. Дж. Теория и задачи механики сплошной среды.- М.: Мир, 1974 г.
6. Ильюшин А.А. Механика сплошной среды. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 1990. -
310 с.
XULOSA
Kuchlanish tenzori sirti tushunchasi kiritildi. muhitga ta’sir etuvchi sirt,
massaviy va inersiya kuchlari muvozanati shartidan Dekart va ixtiyoriy
koordinatalarda tutash muhitning harakat tenglamalari keltirib chiqarildi
V- avval olgan bilimiga to’g’ri keladi.
+ - yangi ma’lumot
? – tushunarsiz (aniqlanishi zarur bo’lgan ma’lumotlar)
7- MA’RUZA
IDEAL SUYUQLIK VA GAZ
1. «Ideal suyuqlik va gaz» mavzusining texnologik modeli
O’quv soati – 2 soat
Talabalar soni: 53 ta
O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (ma’ruzali dars)
Ma’ruza rejasi
1. Ideal suyuqlik va gaz ta'riflari.
2. Ideal suyuqlikda kuchlanish tenzori.
3. Ideal suyuqlik harakati tenglamalari.
4. Gromeki - Lemb shaklidagi ideal suyuqlikning harakat
tenglamalari.
5. Ideal
siqilmaydigan
suyuqlik
harakatining
to'liq
tenglamalar sistemasi.
6. Bartrop prosesslarda ideal siqiluvchan suyuqlik (gaz)
harakatining yopiq sistemasi.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Ideal suyuqlik va gaz haqidagi tushunchalarni
kengaytirish.
Harakat
tenglamalarini
oo’rganish.
Ideal
suyuqlik
uchun
tenglamalarning yopiq sistemasini hosil qilish.
Pedagogik vazifalar:
O’quv faoliyati natijalari:
Ideal suyuqlik harakati va holatini
tavsiflovchi tenglamalarni
umumlashtirish.
Ideal suyuqlik tenglamalaridan foydalangan
holda masalalar yecha oladi.
O’qitish vositalari
O’UM, ma’ruza matni, rasmlar, plakatlar, doska
O’qitish usullari
Axborotli ma’ruza, blis-so’rov, texnika-insert
O’qitish shakllari
Frontal, kollektiv ish
O’qitish sharoiti
Texnik vositalar bilan ta’minlangan, guruhlarda ishlash usulini
qo’llash mumkin bo’lgan auditoriya.
Monitoring va baholash
og’zaki savollar, blis-so’rov
2. “Ideal suyuqlik va gaz” mavzusining texnologik xaritasi
Ish bosqich-
lari
O’qituvchi faoliyatining mazmuni
Tinglovchi
faoliyatining mazmuni
1-bosqich.
Mavzuga
kirish
(20 min)
1.25. O’quv
mashg’uloti
mavzusi,
rejasi,
pedagogning vazifasi va talabaning o’quv faoliyati
natijalarini aytadi.
1.26. Baxolash mezonlari (1 – ilova).
1.27. Mavzuni jonlashtirish uchun «Blis-so’rov»
savollarini beradi. So’rov natijasiga ko’ra
tinglovchilarning
nimalarda
adashishlari,
xato
qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi
(2-ilova).
1.28. Texnika-insert usulida mavzu bo’yicha ma’lum
bo’lgan tushunchalarni faollashtiradi. (3-ilova ).
Tinglaydilar.
Yozib oladilar.
Tinglaydilar.
Yozib oladilar.
Aniqlashtiradilar, savollar
beradilar.
2 -bosqich.
Asosiy bo’lim
(50 min)
2.1. Savol yuzasidan ma’ruza qiladi.
2.2.Ma’ruza rejasining hamma savollar bo’yicha
tushuncha beradi. (4 - ilova).
2.2. Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan
umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5 - ilova).
2.4.Tayanch iboralarga qaytiladi.
2.5. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor
takrorlanadi.
Tinglaydilar.
Javob beradilar
Yozadilar.
O’UMga qaraydilar
Har bir tayanch tushuncha va
iboralarni muhokama qiladilar.
3-bosqich.
Yakunlovchi
(10 min)
3.7. Mashg’ulot bo’yicha yakunlovchi xulosalar
qiladi. Mavzu bo’yicha olingan bilimlarni qayerda
ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi.
3.2. Mavzu bo’yicha bilimlarni chuqurlashtirish
uchun adabiyotlar ro’yxatini beradi.
3.3. Keyingi mazvu bo’yicha tayyorlanib kelish
uchun savollar beradi.
Savollar beradilar.
O’UMga qaraydilar.
O’UMga qaraydilar
Uy vazifalarini yozib oladilar
Do'stlaringiz bilan baham: |