Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

 

 

 

 

                                                 

74

 http://www.nam.gov.za/xiisummit/decl.ht m&usg=ALkJrhgribdEe 8smD2pSUVZ-HWglJHPlZA 

---

 

66 

XULOSA 

Shunday  qilib,  yarim  asrlik  Qo’shilmaslik  harakati  faolyatining  asosiy 

natijalari  bo’yicha qanday xulosaga kelish  mumkin. 

-  Qo’shilmaaslik  harakati  shakllanishidan  boshlab  to  dastlabki  20  yillik 

faoliyati  davomida  oddiy  xalqaro  hamjamiyatdan  obro’li  xalqaro  tashkilot 

darajasiga 

aylangan 

murakkab 

yo’lni  bosib  o’tdi.  Uni  tashkil  qilish 

tashabbuskorlarining  to’liq  maqsadlari  ro’yobini  ana  shu  ilk  bosqichlarda  ko’rish 

mumkin.  Haqiqatdan  ham,  harakat  o’ziga  xos  bo’lgan  «bloklarga»  qo’shilmaslik 

siyosati  orqali,  yangi  endigina  mustaqillikni  qo’lga  kiritgan  davlatlarning  xalqaro 

maydonda  o’z  pozitsiyalarini  egallab  olishlari  uchun  muhim  poydevor  vazifasini 

o’tab berdi.  

-  Harakat  jahondagi  halqaro  tashkilotlar  va  tuzilmalarning  tajribasidan  kelib 

chiqib,  unga  a’zo  bo’lish  kabi  rasmiyatchilik  ishlarini  juda  oddiy  yo’lga  qo’yishi, 

qolaversa,  Harakat  tamoyillarida  milliy  –  ozodlik  kurashlarini  qo’llab  – quvvatlash, 

mustamlakachilik  tuzumiga  qarshi  kurash,  kabi  masalalarining  mavjudligi  bois 

tezda  safi  yangi  a’zolar hisobiga ortib borishi natijasida qisqa vaqt ichida nufuzi va 

qamrovi  jihatidan  BMTdan  keyingi  ikkinchi  darajadagi  xalqaro  tashkilotga  aylana 

oldi. 

-  Qo’shilmaslik  harakati  XX  asrning  80-yillaridan  boshlab  o’z  boshidan 

amalda  og’ir  kunlarni  kechirdi.  Bunga  birinchi  navbatda  harakat  ichidagi 

davlatlarning  Harakat  prinsiplariga  amal  qilmasliklari  sabab  bo’ldi.  Bir  so’z  bilan 

aytganda  harakatga  «tayanib»  o’zini  o’nglab  olgan  hamda  xalqaro  munosabatlar 

tizimiga  kirib  kelgan  davlatlar  uchun  endi  Harakat  oddiy  bir  rasmiyatchilikka 

aylandi.  Bu  harakatning  faol  a’zolari  bo’lib  kelgan  Iroq  va  Eron,  Hindiston  va 

Pokiston  o’rtasidagi  qarama  –  qarshiliklarning  boshlanib  ketishi  misolida  yana  bir 

bor o’z isbotini topdi.  

-  Yuqoridagi  holatlar,  shuningdek,  XX  asrning  90-yillarida  jahonda  sodir 

bo’lgan  ijtimoiy  –  siyosiy  o’zgarishlar  natijasida  Harakat  oldida  uning  tuzilmasini, 

faoliyat  yo’nalishini  qayta  ko’rib  chiqish  va  isloh  qilish  masalasini qo’ydi. Amalda 

Harakat  buning  uddasidan  chiqa  oldi.  Umuman  yangi  xalqaro  munosabatlar 

---

 

67 

tizimida  tamoyillariga  ko’ra  «keraksiz»  bir  xalqaro  tashkilotga  aylanib  qolgan 

Harakat, mavjud  xalqaro munosabatlarga  tezlik  bilan  moslasha oldi. 

-  XX  asr  oxiri  XXI  asr  boshlarida  Qo’shilmaslik  harakatida  amalga 

oshirilgan  islohotlar  va  qayta  qurishlar  natijasida  uning  kelajagiga  bo’lgan  ishonch 

yana  bir  bora  oshdi.  Qo’ilmaslik  harakati  davlatlarining  kollektiv  diplomatiyasi 

jahon  siyosatining  muhim  azimutlari  bo’yicha  muvaffaqiyatli  ishlarni  amalga 

oshirmoqda.  Bu  davrga  kelib  oldingi  tarkibiga  ko’ra  xilma  xil    va  amorf 

konglomeratli  Qo’shilmaslik  harakati  Shimol  tomonidan  muloqotga  loyiq  teng 

darajadagi  sherik  sifatida  tan  olingan  Janub  davlatlarining  obro’li  va  mustahkam 

siyosiy  strukturasiga  aylandi.  Ya’ni  oldingi  milliy  –  ozodlik    kurashlari  ilhomchisi, 

mustamlakachilik  tuzumining  yo’qotilishi  tarafdori  bo’lgan  Harakat  endilikda 

rivojlanayotgan,  ko’pincha  «uchinchi  dunyo»  davlatlari  ham  deb  beriladi, 

davlatlarning  manfaatlari  va  haq  –  huquqlarini  o’zida  aks  ettiruvchi  xalqaro 

tashkilot  ko’rinishini  oldi.  

Bugungi  kunda  Qo’shilmaslik  harakati  alohida  bir  xalqaro  tashkilot  sifatida 

xalqaro  munosabatlarda  sodir  bo’layotgan  ayrim  keskinliklarga  aralashishda 

davom  etayotganligini  o’zi  uning  hamon  ta’siri  kuchli  ekanligidan  dalolat 

bermoqda.  Xususan  u  Eronning  yadro  masalasida  o’z  pozitsiyasini  saqlab 

kelmoqda.  Hozirda  ham  qurollanishga,  ayniqsa  yadro  qurollarining  tarqalishiga 

qarshi  kurashib  kelishda  davom  etmoqda.  Bugungi  kunning  global  muammosi 

qatoriga  kirib  ulgurgan  terrorizm  masalasida  ham  Qo’shilmaslik  harakati  o’zining 

pozitsiya  dasturini  ishlab  chiqqan  va  terrorizmga  qarshi  kurashda  jahon 

jamoatchiligi  bilan  bir yoqadan bosh chiqarishga tayyorligini  ma’lum  qilgan.