Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti o‘zbek filologiyasi fakul’teti

Fonologiyada distributiv metodning qo‘llanilishi. Tildagi fonemalar bir qancha tovushlarda namoyon bo‘ladi. Fonemalar bo‘ғinlar, so‘zlar, so‘z birikmalari va frazalarning tarkibida joylashgan. Ular har xil o‘rinlarda va holatlarda uchraydi. Odatda bu holatlar pozitsiya deyiladi. Fonemalarning har xil aytilish shartlari bo‘yicha taqsimlanishi ularning distributsiyasi deyiladi.
Distributiv tahlil metodi til birliklarining o‘zaro joylashishi, ularning o‘zaro birikish qonunlarini o‘rganadi. Distributiv tahlil metodi til tizimining fonologik, morfologik va sintaktik birliklarini o‘rganishda qo‘llaniladi.
Til birliklarining distributsiyasi biror bir birlikning boshqa bir birlik bilan birikish usullari qaerda, qaysi holda va qanday qo‘llanish doirasi yiғindisidan iborat, degan savollarga javob beradi. Bular distributiv tahlil metodining mohiyatini tashkil etadi.
Bu metod til birliklarining o‘zaro joylashishi, ularning o‘zaro birikish qonunlarini o‘rganadi. Distributiv tahlil metodi til tizimining fonologik, morfologik va sintaktik birliklarini o‘rganishda qo‘llaniladi.
Til birliklarining distributsiyasi biror bir birlikning boshqa bir birlik bilan birikish usullari qaerda, qaysi holda va qanday qo‘llanish doirasi yiғindisidan iborat, degan savollarga javob beradi. Bular distributiv tahlil metodining mohiyatini tashkil etadi.
YAna bir jihatga e`tibor beraylik: bo‘ғin, urғu va ohang nutqni ifodali qilish uchun ekspressiv funktsiya bajaradi. Bu funktsiya tilning stilistika bosqichidagi fonostilistika deb ataluvchi qismida o‘rganiladi. Xususan, unli va undosh tovushlarni cho‘zib aytish, bo‘ғin orttirish, intonatsiyaning melodiyasi (ohangi) va urғusini odatdagidan ko‘ra boshqacha aytish xususiyati fonostilistik belgilardir.


6-ma`ruza: LEKSIKOLOGIYA VA SEMASIOLOGIYA

R e j a :

1. 
   Leksika va leksikologiya haqida umumiy tushuncha.
   
2. 
   So‘z va uning ta`rifi. Til qurilishida so‘zning o‘rni.
   
3. 
   So‘zning tovush va ma`no tomonlari. Uning tushuncha bilan aloqasi.
   
4. 
   Semasiologiya – so‘z va iboralarning ma`nolarini o‘rganuvchi soha.
   
5. 
   So‘z va uning ma`nosi.
   
6. 
   So‘z ma`nolari o‘rtasidagi munosabatlar.
   
7. 
   Omonimlar va ularning turlari.
   
8. 
   5.Sinonimlar va ularning tiplari.
   
9. 
   Antonimlar.
   
10. 
    Tabu va evfemizmlar.
    

Tayanch iboralar: luғat tarkibi yoki leksika, leksikologiya, semasiologiya, tilning ifoda plani, tilning mazmun plani, nominatsiya nazariyasi yoki onomasiologiya, leksik stilistika (uslubiyat), etimologiya, frazeologiya, onomastika, toponimika polisintetik tillar, minimal sintaktik birlik, semantik belgilar, so‘zning aktsent kurilishi, so‘zning morfemik tuzilishi, atama, so‘zning leksik ma`nosi, predmet va tushuncha, nominativ vazifa, kontekst (matn), nutk vaziyati, so‘zning grammatik ma`nosi, turdosh otlar, atoqli otlar, denotativ aloqa, segnifikat, struktural aloqa, semema, leksema, sema, konnotativ ma`no, semantik yoki tushuncha maydoni, kontekstologiya (matnshunoslik).
Leksik ma`no, luғaviy ma`no, so‘zning asosiy (to‘ғri) ma`nosi, so‘zning ko‘chma ma`nosi, polisemiya, metafora, metonimiya, sinekdoxa, vazifaviy ko‘chish, so‘z ma`nolarining kengayishi yoki torayishi, omonimlar, haqiqiy omonimlar, omofonlar, omograflar, omoformalar, to‘liq omonimlar, to‘liq bo‘lmagan omonimlar, ekspressiv uslubiy bo‘yoqlar, sinonimiya, absolyut sinonimlar, semantik tip, matniy sinonimlar, uslubiy sinonimlar, sinonimik qator, sinonimika, antonimlar, leksik va grammatik antonimlar.