Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti o
Download 258,39 Kb. Pdf ko'rish
|
mustaqillik davri dramaturgiyasida amir temur obrazi
|
Bizda bo’lmasa-da, chet ellarda Amir Temur obrazini dramaturgiyada yaratish allaqachonlar boshlanib ketgan
edi. Buni
adabiyotshunos H.Abdusamatovning quyidagdi fikrlari tasdiq etadi:
“Sohibqiron siymosini sahnada ko’rsatishga ham jiddiy urinishlar bo’lgan. Bunga Charlz Saundersning “Buyuk Tamerlan” (London, 1681), Fransiz Feynning “Fidokor” (London, 1686), Nikolos Rovsning “Tamerlan” (London,1702), Uilyam Popluning “Sahovatli Tamerlan” tragediyalari (London,1732), L.Smitning “Tamerlan” ta’rixiy dramasi (Amsterdam, 1970) va yana boshqa sahna asarlari ham paydo bo’lgan edi. Eng xarakterlisi shundaki, san’atning yuksak cho’qqisi bo’lmish operaga ham Amir Temurning siymosi kirib borgan. Birinchi oprani Italyada Mars Anton Ziani 1689 yili yozgan va u “Buyuk Tamerlan” nomi bilan Venetsiyadagi teatrda namoyish etilgan. Bulardan tashqari bir qancha operalar ham yaratilganki, ular yuraklarda quvonch tuyg’ularini mavj urdirgan ekan. Mana ular: J.F.Fortshning “Boyazid va Tamerlan” (Gamburg, 1690), E.M. de Shefdevilning “Tamerlan” (Parij, 1766); musiqasi I.F.Rayngardtniki, M.G.Levisning “Timur” asari, musiqasi P.Kangnikidir (London, 1811).
Ta’rixchilarning bergan ma’lumotlariga qaraganda Sohibqiron haqidagi eng mashhur opera Nikoli Haym 1724 yili yozgan, sahnaga qo’yilgan “Tamerlano” operasidir, musiqani kompozitor G.F.Gendal bitgan. Bu opera London musiqa 12
akademiyasi teatrida ham namoyish qilingan. U nemis tiliga ham o’girilgan. Eng quvonchli hodisa shundaki, bu opera italyan tilida hanuzgacha qo’yib kelinmoqda.
Amir Temurga bag’ishlangan sahna asarlari ichida eng mashhuri ingliz dramaturgi Kristofer Marlo (1564-1593) ning “Buyuk Tamerlan” (1587-1588) she’riy tragediyasidir. (Qarang: A.Abduazizov, “Sohibqiron yulduzi”, O’zAS, 2006, 26 may). Bu asar o’zbek sahna temurnomasini yaratishga ham turtki berganligi shubhasizdir” 3 .
Xosh, Sohibqiron o’z vatanida qanday darajada mashhur bo’ldi? Sho’ro davridagi adabiyot va san’at ta’rixiga ko’z tashlasak, achinarli holatni ko’ramiz. 70 yillik davrda Amir Temurga bag’ishlangan badiiy asarlarni deyarli uchratmaymiz. Mana nimalar bo’lganini nazarga olaylik. 1925 yilda Ozarbayjon drmaturgi Husayn Jovidning “Amir Temur” dramasi, Fitratning 1917 yil yozilgan “Temur sag’anasi” hamda Maqsud Shayxzodaning “Mirzo Ulug’bek” (1960) tragediyasida Amir Temurning ruhi bilan suhbatlashishi berilgan. Sho’ro davridagi Amir Temur haqidagi dramaturgiya mana shulardan iborat.
– deb yozadi adabiyotshunos N.Karimov, – “Temur sag’anasi” dramasining 1919 yil 4 sentyabrda Mannon Uyg’ur tomonidan Toshkent shahridagi “Rohat bog’cha” deb ataluvchi saylgoh sahnasida namoyish etilganini tasdiqlaydi” 4 .
Shuningdek, N.Karimov o’z fikrini davom ettirib, quyidagilarni ma’lum qiladi: “Temur sag’anasi” spektakilining “Rohat bog’cha” da qo’yilganligi haqidagi G’ozi Yunusning xabarida, san’atshunos Sirojiddin Ahmadning ma’lumot berishicha, bunday so’zlar yozilgan: “Bu piesada atoqli bobomiz Amir Temur sag’anasi tasvir etiladir. Amir Temur rolida Uyg’ur afandi qabr yorilg’onga qabrdan chiqg’ondog’u harakatlarni g’oyat ustaliq birla ado etdi. Yurt, vatanni suyguvchi yigit rolini o’ynovchi O’ktam afandi (Qayum Ramazon–N.K) ning yig’lag’on vaqtda kulu chehrasi birla ko’rinishi kelishmadi…” S.Ahmad bu xabar
3 Абдусаматов Ҳ. Саҳна Темурномаси. – Т.: «MERIYUS», 2009. – 6-бет. 4 Каримов Н. ХХ аср адабиёти манзаралари. Биринчи китоб. – Т.: Ўзбекистон, 2008. –
116-
б. 13
so’zlariga asoslangan holda “Temur oldinda” sochmasining sahna variantidir, degan taxminni bildiradi” 5 .
Sochma matni quyidagicha:
“Bag’rim yoniq, yuzim qora, ko’nglim siniq, bo’ynim bukuk. Sening ziyoratinga keldim sultonim!
Ezilgan boshim, qisilgan vijdonim, kuygan qonim, o’rtangan jonim uchun bu sag’anangdan davo izlab keldim, xoqonim!
Yuz yillardan beri jafo ko’rib, g’am chekib kelgan turkning ko’z yoshlarin etaklaringa to’karga keldim.
Qorong’uliklar ichra yog’dusiz qolgan o’zbek ko’zlari uchun tuprog’ingdan surma olg’ali keldim.
Nomusini bad kishilarning ayog’lari ostinda ko’rib turklik qoni qaynag’ay, musulmonlik hamiyati toshg’ay, tamug’ olovlari kabi sachrag’ay.
Lekin o’z kuchsizligin anglab qaytib o’tirgan va qon yig’lagan turkning holini aytarga keldim, xoqonim!
Ulug’ xoqonim! Turklik sharafi talandi. Turk uchun qo’ydig’ing davlat bitdi, turk ostig’a ko’rdig’ing hoqonlik yog’iygami ketdi.
Turkning nomusi, e’tibori, iymoni, vijdoni, zolimlarning ayog’i ostida qoldi. Turkning yurti, ulog’i, o’chog’i, Turoni yod qo’llarg’a tushdi.
Turkning bilgisi, ongi, o’ylovi, ziyrakligi jaholat o’ljasig’a ketdi. Sening qiliching bilan dunyo egasi bo’lg’on turk tinchgina bir yotoq topolmay qoldi.
Sening kuching bilan dunyo xo’jasi bo’lgan turk qarluq temurlariga kirdi. Xoqonim!
Turklikka xiyonat qilganlar turk bo’lsa ham qonlarini oqizmoq sening muqaddas odatingdir, yotma, tur!
Sening omonatingg’a xiyonat qilg’anlarni ez, ur, o’ldur! Sultonim!
5 Каримов Н. ХХ аср адабиёти манзаралари. Биринчи китоб. – Т.: Ўзбекистон, 2008. – 118-
б. 14
Bilamin, shu tobda sening u yuksak va ulug’ ruhiyatining men kabi tuban ruhli va himmatsiz bir bolasining shu holig’a g’azabli qulub turubdur.
Bilaman, shu chog’da sening to’lqunli dengizlarg’a o’xshag’an yuraging men kabi yuraksiz bir o’g’lingning shu ko’rinishindan nafrat qildilar.
Chunki yuqorida aytdigim ishlarning hammasiga o’zim sabab bo’ldim, barchasini o’zim qidim,
Sening Turoningni o’zim taladim, Sening turkligingni o’zim ezdirdim,
Sening omonatlaringga xiyonat o’zim qildim. Men uch kunlik umrimni tinchgina yotib o’tqazmoqchi bo’lmasa edim, shularning birortasi bo’lmasa edi.
Men qo’limg’a topshirdig’ing qilichni tashlab, cholg’uni olmasa edim, Turonim taanmas edi!..
Men yolg’iz qonli ko’z yoshlarimni bu sag’anangga to’kmak uchun emas, o’z oyoqlarimni iqror etarg’a keldim, XOQONIM.
Meni qo’yma!
Men yolg’iz yoziqlarimni iqror etarg’a emas, Turong’a berdigim zararlarni to’lamoq uchun keldim, XOQONIM.
Mendan nafrat etma! Ey arslonlar arsloni!
Menim yozuqlarimdan o’t, Meni qo’limni tut, Belimni bog’la, muqaddas fotihangni ber!
Sening dunyog’a sig’magan g’ayratinga ont ichamanki, Turonning eski sharaf va ulug’lig’ini qaytarmasdan burun ayog’laringda o’tirmasman” 6 . «Ma’lum bo’lishicha, xorijda nashr etilgan “Milliy Turkiston” jurnalining 1952 yilga oid sonlaridan birida Fitrat haqida M.H.Erturk tahallusli muallifining maqolasi bosilgan va unda, jumladan, bunday ma’lumot berilgan: “Fitrat o’zining sahna asarlarinda bobolarning qoldirgan meroslarindan bahs etadir. U Turkiston
6
Фитрат А. Танланган асарлар. 1-жилд. – Т.: Маънавият, 2000. – Б. 33-35. 15
merosini chetlilar har jihattan yo’q etayotganligini xalqqa tushundirish fikrinda bo’ladir. U “Temur sag’anasi” asarinda sahnada ko’k o’rmon va uni kesilib turilganligini ko’rsatadir. Shu vaqtda Temur kelib: “Bu o’rmonlarni kimlar kesayotirlar? Bobolarning meroslari ne holga tushdi?” deb chaqiradir. Fitrat bu usulda bobolar qoldirgan merosni qo’rumoq lozimligini xalqqa uqdirmoqchi bo’ladur”. Shunday qilib, qo’limizdagi uzuq-yuluq ma’lumotlar asosida mazkur asar syujetini tiklashga harkat qilsak, – deb yozadi N.Karimov, – quyidagi manzara paydo bo’ladi: Parda ochilishi bilan tomoshabin qarshisida Amir Temur sag’anasi gavdalanadi. “Yurt, vatanni suyguvchi yigit” sag’ana oldiga kelib, o’z fojiasini aytib yig’laydi. Shundan keyin sag’ana yorilib, undan Temur ruhi chiqib keladi va “Bu o’rmonlarni kimlar kesayotirlar? Bobolarning meroslari ne holga tushdi?...” deb o’ksinadi. Tahmin qilish mumkinki, Amir Temur asarda boyagi yigitni ham, tomoshabinlarni ham bobolardan qolgan meros – o’zbek davlatining daxlsizligini saqlab qolishga qaratilgan, ularga kuch va ruhiy madad bag’ishlaydigan so’zlarni aytadi»
7 .
Shuningdek, N.Karimov yaqinda nemis va turk olimlari ishtirokida chop etilgan Sattor Jabborning “Qutulish yo’lida” degan kitobida “Temur sag’anasi” dramasidan 16 satrli she’riy parcha berilganligini aytib o’tadi va kitobida Fitratning topilmalaridan biri sifatida “Temur sag’anasi ustinda” nomi bilan berishga muvofiq bo’ladi:
Yuvosh es, tong eli, to’xta, bu yerlarni ko’rarsenmi? Bu toshning ostida kimdir yotib qolgan, bilarsenmi? Butun ochunni titratgan buyuk xonning tug’u toshin Ziyorat etmayin, yuz surtmayin ildam o’tarsenmi?
Bu sipsidam qora tosh ostida bor o’yla bir xonkim, Yoritgandi qorong’uliklarda qolgan turk dunyosin. Og’ir tuproqlar ichra yon bosib tingan bu arslondirkim,
7
Каримов Н. ХХ аср адабиёти манзаралари. Биринчи китоб. – Т.: Ўзбекистон, 2008. –
Б. 118-119.. 16
Turardi eringdan-da eshitgan chog’da “urho”sin
Bu xoqonning qilichlar sindirib tuzgan ulug’ mulki Esizlar, ohlar, munglar, yozishlarkim, buzilmishdir. Bugun qonlar to’kib, jonlar sochib ko’rgan chechak bog’i Fig’onlar, qayg’ular va hasratlarkim, buzilmishdir.
Yoril, ey turk baxtini esga solgan tosh, yoril ildam, Yorilkim, ko’kraging ichra yotib qolgan xon uyg’onsin! Talangan, yondirilgan yurtini – Turonini ko’rsin! Ezilgan, yaralangan boyqish elga yo’lni ko’rsatsin! 8
Eng asosiy gap Fitratning tarixiy shaxs siymosi orqali zamonning dolzarb, muhim, shu bilan birga chigal muommalarini falsafiy-badiiy zaminda tarixiy ildizlarini ochish orqali, yurt va uning kelajagi haqida tasavvur tug’dirishga urinishidir.
bir marta arvoh bo’lib sahnada ko’rinsa-da, uning o’ziga xos xarakteri ochib beriladi. M.Shayxzoda Temur arvohini berishda Fitratning “Temur sag’anasi”dagi tasvir usullaridan foydalangan bo’lishi haqiqatdan uzoq emas. Yuqorida aytganimizday, Fitratda yigit Sohibqiron maqbarasiga kelib, unga murojaat qilib, madad so’raydi. Ammo asarning bizga yetib kelgan nusxasida Sohibqironning arvohi ko’rinmaydi, yigitning monologi bilan yakunlanadi. Maqsud Shayxzoda esa, Amir Temur siymosiga alohida ahamiyat bergan. Avvalam bor shuni aytish kerakki, Maqsud Shayxzoda bu tasvirda romantik ruhga, simvolik holatga urg’u qiladi. Buni muallif sahnaga Temur maqbarasini olib chiqqandan bilish mumkin. Fitrat asariga nisbatan Sohibqiron kengroq ko’lamda talqin qilingan. M.Shayxzodaning bosh qahramoni nima uchun bobosiga murojaat
8
Б.
392. 17
qiladi? Buning sabablarini muallif yorqin ochib beradi. Mirzo Ulug’bek hayotida, hokimlik faoliyatida berk ko’chaga kirib qoladi. Feodallar o’rtasidagi janjallar, saroy fitnalari, taxt talashishlar, mutaassiblikning avjiga chiqishi, ilmga kafan bichishga urinishlar yulduzlar olamini chuqur o’rgangan buyuk munajjimni zulmat ichiga tortib ketadi. Shunday daxshatli ahvolga tushib qolgan olim kimga murojaat qilsin? Kimdan madad olsin? Kimga dardini to’kib solsin? Buning birdan-bir yo’li bobosidan madad olishdir. Bu hol uni Temur maqbarasiga yetaklab boradi. Mirzo Ulug’bek qalb iztiroblarini ezilib qayg’urish bilan izhor etadi.
Shu – qirq yillik andishaga alamli yakun
Ketib qoldi zamonadan diyonat, rostlik.
Mudhish bir jar yoqasida turmish mamlakat
Zulmatli tun o’ynayotir yurtning ufqida. 9
Qalbidagi dardlarini to’kib solishi orqali Ulug’bek bobosining topshirig’ini uddalab bajara olmaganligidan, omonatini saqlay olmaganligidan noliydi. U “avlodlarga chiqib qoldi g’oyat noqobil”, degan hulosa chiqarishga borib yetadi. Bunga sabab amaldorlarning “Qulog’i kar, idroki bo’sh, irodasi kuchsiz”ligidir. Eng daxshatlisi, reaksion kuchlar avjiga chiqib, sofdil, pok, halol insonni o’ldirishga zamin tayyorlashi bo’ldi.
Yov nayzasini ko’kragimga o’qtaldi yovuz,
Bu yov sening evarangdir, g’oyat benomus 10 .
Ulug’bek jonini fido qilib, Abdulatifga mehr nurini sochadi, qo’lidan kelgan yaxshilikni qiladi. “Yaxshi so’zning urug’idan yaxshilik” (213-bet) kutadi. Ammo, o’g’il-chi? U ma’rifat dushmanlarining vasvasasiga uchrab, takabburlik yo’liga o’tdi.
Xarakterli tomoni shundaki, Ulug’bek o’z hatolarini ham tushunadi. Otalarning musibati farzandlarning hammasini yaxshi deb o’ylashadi, tarbiyada
9 Shayxzoda M. Asarlar. Olti Tomlik, 5-tom.209-bet 10 O’sha kitob, o’sha bet. 18
talabchanlikni unutganligidadir. Bundan bolalarni to’g’ri tarbiyalash masalasi ko’tariladi. Ma’naviy jihatdan farzandidan ajralib qolgan ota nima qilsin? “Maslahat ber, menga bobo! G’oyat muhtojman!” Ulug’bek nima ish qilishini so’rashi ham davrning taqozosi bilan yuz beradi.
Oxiratga qadar shumi, 11 sultonlar ishi? Ulug’bek o’zida Temurbekning shaddodligi yo’qligini, urush uning ta’biga yoqmasligini tan olishi ham uni Temurbekka chorlagan. Hokim yana nimadan iztirob chekadi? Odam qirishdan, bog’larni kesib kuydirishdan eziladi. Bunday janglar Ulug’bekka yot bo’lganligi uchun bobodan maslahat olmoqchi. Axir, shohlar vazifasi fuqorolarni yashatishmi, o’ldirishmi? Buni aniq bilib olishni burchi deb biladi. Muallif Amir Temurning mujassam qomati, haybatli qiyofasini sahnada paydo qilib, uni tilga kiritadi. Sohibqiron nima narsalarni ko’zda tutib gapiradi? Dastlab, jahonni yarmini qanday egallab olganini fahrlanib tilga oladi. U saltanatni qilich bilan qurganligini, uning g’alabasini kaliti shamshirda, hujumda, qaqshatg’ich zarba deb biladi. Sohibqiron o’z faoliyatidan zavqlanadi.
Kallalardan falakoso minor tuzmoqni Lazzatini unutmayman qiyomatgacha! 12
Shuni aytib o’tishimiz kerakki, Maqsud Shayxzodaning tragediysini sho’ro mafkurasi avjiga chiqqan kezlarda yozgan edi. U garchi bu mafkuraning qobig’ini yorib chiqib ijod etishga jiddiy uringan bo’lsa-da, uning izi qisman asarda qolgan. Buni biz Amir Temurning jangovor faoliytini yoritishda, uni kamsitish hollarida ko’ramiz. Bunday talqin, ayniqsa, Piri Zindoniy bilan bo’lgan to’qnashuvda seziladi. Birda paydo bo’gan Piri Zindoniy qo’lidagi bolg’a bilan uning qilichini urib
11 O’sha kitob, 210-bet. 12 O’sha kitib, 212-bet. 19
tushiradi. Bu bilan go’yo sarbadorlardan bo’lgan bir temirchi Sohibqironni yengadi.
Bolg’alarning zarbi, ana, qilichingdan zo’r.
Hayotparvar mehnatga nur, qotillarga – go’r 13 . Ma’lumki, Piri Zindoniy asar qahramonlaridan biri. Muallifning badiiy to’qimasi yordamida yaratilgan bu qahramon asarning mag’iziga, syujet liniyasiga, konflikt xarakteriga ustalik bilan singdirilgan. Uning irodasini ellik yil zindon buka olmadi. U xalqninng chin farzandi, uning baxti uchun jonini fido qilishga tayyor turgan jasur, aqli o’tkir, zehni yuksak, yuragida erk nafasi gurkirab turgan mard inson. Shohlarga, shu jumladan, Ulug’bekka ham bosh egmaydigan qudratli sarbador. Bu hol ayniqsa Piri Zindoniyning Ulug’bek bilan bo’lgan uchrashuvida yaqqol ko’rinadi. Bunda ikki oqil shaxsning ichki olamlari, dardlari, mana-man deb ochilib ketadi. Piri Zindoniy M.Shayxzodaning mohirlik bilan yaratilgan, jonli, baquvvat bo’lib chiqqan obrazidir. Amir Temur arvohida uning hujumkorlik jasorati ham bo’rtib ko’rinadi.
Umrim vafo qilganida yana besh-o’n yil,
Men o’tmagan biron daryo qolmas edi, bil! 14
Sohibqiron Xitoyga hujum qilishga qat’iy kirishib, yo’lda vafot etganligi aniq. Shu holni M.Shayxzoda rivojlantirib, Amir Temurning asl niyatini, ya’ni jahonni zabt etish niyatini ochib beradi.
Sohibqironga nevarasining ilm olamidagi jonbozligi ham ma’qul tushmaydi. Shu sababdan u achchiq-achchiq tanbeh berganday.
O’g’lim, sening irodangni yeb qo’ydi kitob,
Sipohlik rasmlarin qilmayin pisand…
Yerdagi naqd diyoringni boy berding qo’ldan 15 .
13 O’sha kitob, o’sha bet. 14 O’sha kitob, osha bet. 15 O’sha kitob, osha bet. 20
Amir Temur mamlakatni vayron bo’lib boshlaganiga Ulug’bekni aybdor deb topadi. Bunga yana bir sababni Ulug’bek shamshirning qudratidan foydalana olmaganligida deb biladi.
Sohibqiron “Maydonlarda issiq qonning bug’i…” (218-bet) ko’rinmayotganligidan juda xafa. O’ziday hukmron chiqmaganligi uni tashvishga soladi.
Shahrisabzlik Temurbekning vahimasidan
Qaltiradi yetti iqlim tog’u toshlari.
Samarqannda bir yo’talsam, buning zarbidan
Yoriladi xalifayi Bog’dodning o’ti
Isfahonda zilziladek qimirlardi yer 16 . Bu uchrashuvdan Ulug’bek o’ziga zarur hulosalar chiqaradi, bobosining tanbehlaridan saboq oladi.
“Shohlar umrin puchligiga” to’la ishonch hosil qilib, qat’iy “sulton o’lsa hamki, donishmand yashar”, degan fikriga keladi. Ayniqsa, “Olimlarga mangu hayot tarixi – bashar” so’zlari juda xarakterlidir.
Bulardan shu narsa oydinki, Maqsud Shayxzoda Amir Temurning arvohi orqali uning jiddiy muhim qirralarini ochib berib, ulug’ shaxsning qiyofasini ko’z oldimizga keltira oldi. Sho’ro davrida ulug’ sarkardaning shunday tarzda talqin qilishini ham ijodiy mardlik edi.
Sho’ro davrida bironta o’zbek adibi Amir Temurning mukammal sahnaviy obrazini yaratib bermadi. Bu vazifani atoqli ozarbayjon dramatugi va shoiri Husayn Jovid (1882-1941) mardonavor holda, cho’chimasdan bajardi. Bu drama qattiq qarshiliklarga uchragan, uning muallifi mafkura sohasida juda katta xato qilganligi ta’kidlanib, asar qoralanib, rad etiladi. Mustaqillik sharofati bilan “Amir Temur” piessasi haqiqiy bohosini olib, adabiyot olamiga olib kirildi. O’zining abadiy o’rnini topdi.
Bu asar mustaqillik sharofati bilan 1998 yil “Jahon adabiyoti” jurnilining 1- sonida Usmon Qo’chqor tarjimasida chop etildi.
16 O’sha kitob, 211-bet. 21
Usmon Qo’chqor Husayn Jovid hayoti haqida shunday yozadi:
“Buyuk ozarboyjon shoiri, dramaturgi Husayn Jovid (1882–1941) Naxchevonda tug’ilib, ilk tahsilni shu yerda olgan. So’ngro Tabrizning tolibon madrasasida o’qidi (1899–1903) Istambul Universitetining adabiyot bo’limini tugatgan (1909). Naxchevon, Ganja, Tiflisda muallimlik qilgan. 1915 yildan Bokuda ijod qila boshladi. 1926 yilda davolanish uchun Germaniyaga ketdi va 7 oy Berlinda yashadi.
1937 yilda qatag’on qilindi va 1941 yil 5 dekabrda hibsda vafot etdi. Uning “Knyaz”, “Payg’ambar”, “Shayx San’on”, “Xayyom”, “O’pqon”, “Amir Temur”, “Iblis” kabi sahna asarlari shuhrat qozondi” 17 .
Husayn Jovid asarining fazilatlari nimada?
Eng muhimi og’ir davrda buyuk sarkardaning hayoti va faoliyatiga to’g’ri nazar tashlashga urinishidadir. Dramada Amir Temur buyuk sarkarda, o’tkir farosatli, irodali, o’z zamonining muommolarini, ziddiyatlarini bartaraf eta oladigan donishmand sifatida ko’rinadi. Shu bilan birga adolat va muhabbat uchun kurashuvchi, ularni amalga oshirish uchun jonbozlik ko’rsatgan mardonavor o’g’lon ko’z oldimizdan o’tadi.
Fitrat va Husayn Jovid garchi bir-birlarining asarlaridan bexabar bo’lishlariga qaramasdan, ularda mushtaraklik jihatlari mavjud. Bunga olib kelgan narsa, har ikki adibning ma’lum bir tarixiy sharoitda yashab ijod etkanliklaridir. Mustamlakachilik ostida azob chekkan aholining dard-alamlari turli joylarda yashagan adiblarning fig’onlari bir mazmun va bir ohangda eshitildi.
Fitrat hamda Husayn Jovid asarlarida Amir Temur siymosi bahonasida fuqarolarning qalblarini ezib, tilka-pora qilgan dardlarini izhor etishdir. Har ikki ijodkorning umumiy falsafiy-badiiy konsepsiyasi aynan Amir Temur obrazida birlashib, umumiy xalq dardini, umumiy bir g’oyani ifoda etadi.
Eng asosiysi, Husayn Jovid Temurning ajoyib fazilatlarini iste’dod, o’tkir aql-farosat, teran hissiyotga ega bo’lgan qalb bilan ifoda etganligidadir. Asarning tub muhim ildizi mana shunda.
17 Jahon adabiyoti. 1998. №1. 43-bet. 22
Haqiqattan ham, Amir Temur asari xolisligi, tarixan to’g’ri yoritilganligidan ajralib turadi.Amir Temur bilan Yildirim Boyazid o’rtasidagi ziddiyat va uning o’sib borib murosasiz janga aylanib ketishi asarning bosh konflektini tashkil etadi. H.Jovid bu ikki shaxsni badiiy talqin etar ekan, ularga haqqoniy baho beradi. Boyazidning dimog’dorligi, Amir Temurni mensimasligini Jo’ja, Shayx Buhoriy obrazlari orqali fosh qilar ekan, Amir Temurning tadbirkor, turkiy xalqlar birligi uchun kurashuvchi, islomga e’tiqodi baland siymo ekanligini, mamlakat obodonchiligiga katta e’tibor bergan, tijorat va san’atni, ma’naviyatni teng ko’rgan inson ekanligini mehr bilan tasvirlaydi.
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish