Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta



Download 1,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/105
Sana31.12.2021
Hajmi1,82 Mb.
#231244
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   105
Bog'liq
pedagogika tarixi.

Muslihiddin Sa'diy: «Guliston» 
Muslihiddin  Sa'diyning  nomi  butun  dunyoga  mashhur.  Bu  buyuk  allomaning 
to’liq ismi Abu Abdulloh Mushrifiddin ibn Muslihiddin Sa'diy Sheroziy bo’lib, Sharq 
va  G’arbda  Shayx  Sa'diy  degan  nom  bilan  ulug’lanadi.  Sa'diyning  dovrug’i 
Sherozdan  Qashqargacha,  Xitoy,  Hindiston  va  Misrdan  Shimoliy  Afrikagacha 
yoyilgani bois unga «Shayx», ya'ni, ustoz nomi berilgandir. 


 
82 
Olim  va  tarjimon  Sh.Shomuhamedovning  ta'kidlashicha,  mutafakkirning  nomi, 
tug’ilgan  yili,  taxallusi  turli  manbalarda  turlicha  ko’rsatilgan.  Xususan,  ayrim 
manbalarda  allomaning  nomi  Mushrifiddin  ibn  Muslihiddin  Abdulloh,  boshqa 
manbalarda esa, Muslihiddin Sa'diy Sheroziy deyilgan. 
Alloma tavallud topgan yil ham turlicha ko’rsatiladi. Chunonchi, mazkur sana ba'zi 
manbalarda  hijriy  580  (milodiy  1184),  hijriy  589  (milodiy  1193)  hamda  milodiy 
1204-yil tarzida qayd etiladi. 
Adibning  o’ziga  «Sa'diy»  taxallusini  tanlashiga  ham  tadqiqotchilar  turlicha 
yondashadilar.  Ana  shunday  yondashuvlarning  birida  mutafakkir  mazkur  taxallusni 
forslar orasida mashhur bo’lgan hamda otabeklar sulolasini boshlab bergan Sa'd binni 
Zangi nomi asosida tanlaganligi qayd etilsa, yana bir boshqa o’rinda ushbu sulolaning 
vakili  hisoblangan  Sa'd  II,  ya'ni  Sa'd  ibn  Abubakr  nomiga  nisbatan  qabul  qilganligi 
e'tirof etiladi. 
Muslihiddin  Sa'diyniug  necha  yil  yashagani  xususida  ham  turlicha  fikrlar  bor. 
Ayrim  tadqiqotchilar  u  102  yoshga  kirib  vafot  etgan  desalar,  boshqa  bir  tadqiqotda 
adibning  120  yil  umr  kechirganligi  ta'kidlanadi. 
Aksariyat  manbalarda 
mutafakkirning vafoti yili hijriy 691(milodiy 1291-1292) -yil deb belgilangan. 
Muslihiddin  Sa'diy  ko’hna  Eronning  qadimiy  shahri  sanalgan  Sherozda  tug’iladi. 
Uning  otasi  Sheroz  hokimi  Otabek  Sa'diyning  mulozimlaridan  bolgan.  Yosh 
Muslihiddin  otasidan  erta  ajraladi.  Shu  bois  unga  saroy  nafaqasi  belgilanadi. 
Muslihiddin boshlang’ich malumotni Sherozda oladi, so’ngra Bag’dod shahriga borib, u 
erda mashhur «Nizomiya» madrasasida tahsilni davom ettiradi. U madrasada arab va 
fors  tillari  grammatikasi  hamda  adabiyotni  chuqur  o’zlashtiradi.  Sharq  falsafasi 
asoslarini katta  qiziqish bilan o’rganadi. Madrasani tamomlagach, Sharqning ilm-fan 
va  madaniyat  o’choqlariga  aylangan  eng  mashhur,  shaharlar  bo’ylab  sayohatga 
chiqadi. 
Muslihiddin  Sa'diy  1255-yili  sayohatdan  Sherozga  qaytib  shahar  chekkasida 
joylashgan Shayx Abu Abdulloh Xafif xonaqosida faqirona hayot kechiradi. 
Muslihiddin  Sa'diy  tomonidan  yaratilgan  barcha  asarlar  19  bo’limdan  iborat 
kulliyotida  jamlangan.  Bu  to’plam  uning  vafotidan  37  yil  o’tgach,  Abubakr 
Besutun  degan  kishi  tomonidan  to’plangan.  Biroq  keyinchalik  nomi  qayd  etilgan 
ana  shu  muallif  kulliyotni  qaytadan  tuzib,  g’azal  va  boshqa  she'rlarni  radifi  va 
qofiyasiga  muvofiq  alfavit  tarzida  joylashtirib  chiqqan,  ushbu  kulliyotga  allomaning 
to’rtta devoni kiritilgan. 
Muslihiddin  Sa'diyning  jahonshumul  ahamiyatga  ega  bo’lgan  «Guliston»  va 
«Bo’ston»  asarlarida  allomaning  talimiy-axloqiy  qarashlari  o’z  ifodasini  topgan. 
Manbalarda ta'kidlab o’tilishicha, muallif «Bo’ston»ni 1257, «Guliston» asarini 1258-
yili yaratgan. 
Mutafakkirning  komil  insonni  tarbiyalash  jarayonida  muhim  ahamiyat  kasb 
etuvchi  «Guliston»  asari  Sharq  xalqlarining  pedagogik  fikrlari  tarixida  o’ziga  xos 
uslubga  ega  didaktik  asar  sifatida  tan  olingan.  Ushbu  asar  muallifning boy  hayotiy 
tajribasi asosida yaratilganligi bilan ham qimmatlidir. 
«Guliston»ning  o’zbek  tilidagi  tarjimalari  1390-1391-yillari  Sayfi  Saroyi,  XIX 
asrda  Muhammad  Rizo  Ogahiy  hamda  1909-yili  Murodxo’ja  domla  Solihxo’ja  o’g’li 
tomonidan  yaratilgan.  1968-yili  esa,  «Guliston»  G’afur  G’ulom,  Shoislom 


 
83 
Shomuhamedov va Rustam Komilov tarjimasida o’zbek tilida bosilib chiqdi. 
Asar sakkiz bobdan iborat. Boblar quyidagicha nomlangan: «Podshohlar odati bayoni» 
(I bob), «Darveshlar axloqi bayoni» (II bob), «Qanoatning fazilati bayoni» (III bob), «Sukut 
saqlashning  foydalari bayoni»  (IV  bob),  «Ishq va  yoshlik bayoni» (V bob), «Zaiflik va 
keksalik  bayoni»  (VI  bob),  «Tarbiyaning  ta'siri  bayoni»  (VII  bob),  «Suhbat  qoidalari 
bayoni» (VIII bob). 
Asarda  Abu  Nasr  Forobiy,  Yusuf  Xos  Hojib  hamda  Nizomulmulk  kabi 
mutafakkirlarning  asarlarida  bayon  etilgani  kabi  insonning  baxt-saodatli  bo’lishini 
ta'minlay oluvchi jamiyat, fozil, odil va adolatli hukmdor hamda uning fazilatlari, saroy 
a'yonlari  va  ularning  ma'naviy-axloqiy  qiyofasi,  davlatni  adolatli  boshqarish 
shartlari xususida so’z yuritiladi. Mutafakkirning nuqtai nazariga ko’ra, hukmdor 
ham  oddiy  inson  sanaladi,  u  ham  shaxsiy  manfaatlari  yo’lida  harakat  qilish 
huquqiga  ega,  biroq  zimmasiga  yuklangan  ijtimoiy  vazifaga  ko’ra  u  el-yurt 
manfaatini shaxsiy manfaatlaridan yuqori qo’yishi shart. Hukmdor, eng  avvalo, yurt 
tinchligi  va  xalq  farovonligini  ta'minlash  yo’lida  sabot  bilan  kurashsa  jamiyat 
taraqqiy etadi. 
Sa'diy  podshohlarning  yuksak  insoniy  sifatlarga  ega  bo’lishlarini  orzu  qiladi.  Elu 
yurt hukmdori sifatida e'tirof etilgan inson quyidagi fazilatlarni o’z qiyofasida namoyon 
eta  olishi  maqsadga  muvofiqdir:  adolatli,  tadbirli,  g’ayratli,  shijoatli,  fahm-farosatli, 
bilimdon, dono, ziyrak, oliyjanob, saxovatli, jasur, mard hamda fuqarolariga nisbatan 
g’amxo’r,  do’st  bilan  dushmanning  farqiga  bora  olish.  Muayyan  mamlakat 
fuqarolariga  etakchilik, boshchilik qilayotgan podshohlarning yuqorida qayd etilgan 
fazilatlar  egasi  boiishlari  hayotiy  zaruriyatligini  muallif  ibratli  hikoyatlar  misolida 
ochib beradi. 
Asarda shunday hikoyat keltiriladi: «Bir kuni ov chog’ida mulozimlar No’shiravoni 
Odilga kabob tayyorlab berishmoqchi bo’libdilar. Biroq o’zlari bilan olishgan masalliqlar 
ichida tuz yo’q edi. Mulozimlar bir xizmatkorni  ov uyushtirilayotgan manzilga yaqin 
qishloqdan  tuz  olib  kelgani  jo’natadilar.  No’shiravon  xizmatkorga  shunday  deydi: 
«Tuzning  bahosini  to’lab  ol,  toki  tekinga  olish  odat  qatoriga  kirib,  qishloq 
xarobalikka  yuz  tutmasin».  Mulozimlar  undan  so’radilar:  «Shu  zig’irdek 
narsadan  qishloqqa  qanday  zarar  etadi?»  No’shiravon  shunday  javob  berdi:  «Avvalda 
olamda  zulm  oz  edi,  keyinchalik  har  bir  kelgan  odam  bir  oz-bir  ozdan  qo’shdi, 
natijada zulm hozirgi darajasiga kelib etdi». 

Download 1,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish