Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

Tinch va jismoniy mashqlar vaqtida energiyaning sarfi 
№
Organizmning holati, ishning xususiyati Organizmning 1 kg massasi 1 
daqiqa 
davomida 
sarf 
bo’ladigan energiya Dj(kkal) 
1 
Uyqu
65 (15,5) 
2 
Yotib dam olish (uyqusiz) 
77 (18,3) 
3 
Aqliy mehnat (o’tirib) 
102 (24,3) 
4 
Qattiq o’qish
105 (25) 
5 
50 m daqiada yurish 
214 (51) 
6 
16 km 1 soat yurish
299 (71,4) 
7 
100 m daqiqa uyquda
457 (109) 
8 
Changida yurish
499 (119) 
9 
Suzish
499 (199) 
10 
8 km soat yurish 
649 (154) 
11 
140 m daqiqa yurish va yugurish 
756 (180,3) 
12 
60 m ga yugurish
2715 (647,9) 

---

35 
Uyquga nisbatan sekin-asta yugurgan vaqtda energiya 3 karra ko’proq 
yaqin masofaga chopishda esa 40 karra ko’proq sarflanadi. Qisqa muddatli 
nagruzkada energiya karbonsuvlarning oksidlanishi evaziga sarflanadi. 
Uzoq muddatli mushaklar faoliyati oqibatida organizmda yog’lar 
parchalanib uning natijasida zaruriy energiyaning 80% sarf bo’ladi. Jismoniy 
tarbiya bilan shug’ullanadigan kishilarda mushaklar qisqarishi uchun zarur 
bo’lgan energiya yog’lar oksidlanishi oqibatida hosil bo’ladi. 
Ovqat rasionini tuzganda, unda yetarli miqdorda oqsil, karbonsuv va 
yog’lar bo’lishini nazarda tutish lozim. Bu bilan birga bu moddalarning bir 
qismi hayvon mahsulotlaridan bo’lishi kerak. 
Ovqat moddalari oksidlanganda ajralib chiqadigan kaloriyalar miqdori 
organizmning sarf qilgan issiqligini qoplash lozim. Ovqatda yangi sabzavot 
yoki mevalar bo’lishi shart. Bular asosiy vitamin manbalaridir. Ovqatning 
o’zlashtirilishi va shu kabilar hisobiga olinishi lozim. Ovqat mazali qilib 
tayyorlanishi kerak. Ozoda qilib, chiroyli dasturxon yasash, ovqatni o’xshatib 
tayyorlash ishtahani ochadi, hazm a’zolarining ishini kuchaytiradi va 
ovqatning yaxshiroq hazm bo’lishiga, binobarin, yaxshiroq o’zlashtirilishiga 
yordam beradi.
Odatda aralash ovqatlarni iste’mol qiladi. Bunday ovqatlarda oziq 
moddalar va ovqatga maza kiritadigan ekstraktiv moddalar bo’ladi.
Ovqatda bunday maza kirituvchi moddalar go’shtda va boshqa ba’zi bir 
mahsulotlarda ko’p bo’ladi, shuning uchun ham go’sht sho’rvasi va suyuq 
osh hazm bezlarida ta’sir etib, ularning zo’r berib ishlashiga sabab bo’ladi. 
Ovqat rasionini to’g’ri tuzish uchun muayyan mahsulotlardagi oqsillar
va karbonsuvlarning miqdorini va kaloriya qimmatini bilishi kerak. 
.

---

36 
Ko’pchilik kishilar me’daga ovqat kirganda kelib chiqadigan to’yish 
sezgisiga ahamiyat beradilar. Mehda oziq moddalari kam, lekin katta hajmli 
ovqat bilan to’lsa, odam o’zini to’ydim deb his qilishi mumkin.
.