Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

3.2. Jismoniy mashqlar va sport bilan shug’ullanganda energiya 
almashinuvi 
Jismoniy menhnat va jismoniy mashqlar vaqtida energiya sarfi bir 
muncha oshadi. Shu sababli kecha kunduzning bir qismini jismoniy 
mashqlar, jismoniy mehnat va umuman harakatda o’tkazadigan sog’lom 
odamning bir kecha-kunduzdagi energiya sarfi asosiy almashinuvdan ancha 
ortiq bo’ladi. Bu energiya sarfining ortishi ish qo’shimchasini tashkil etadi, 
mushaklar qancha zo’r berib ishlasa, ish qo’shimchalari shuncha katta 
bo’ladi. 
Organizm mushaklari ishlaganda issiqlik energiyasi va mexanik 
energiya hosil bo’ladi. Mexanik energiyasining ish bajarish uchun ketgan 
barcha energiyaga nisbatan foydali ish koefisiyenti 16% dan 22 % gacha 
bo’lib, o’rta hisobda 20% ga teng, biroq ayrim hollarda esa bundan ham ortiq 
bo’lishi mumkin. Foydali ish koefisiyenti bir qancha sharoitlarga qarab 
o’zgaradi. Masalan, mashq qarab odamlarda yuyubu koeffisiyent mashq 
qiluvchilardagiga nisbatan ancha kam bo’lib, mashq qilgan sayin ortib 
boradi. 
Mushaklar qancha zo’r berib ishlasa energiya sarfi shunchalik ortiq 
bo’ladi. Masalan, jismoniy mashqlar vaqtida, energiya sarfi tananing 1 kg 
vazniga 1 soatda 1 kkal bo’lsa, odam tinch o’tirganda energiya sarfi tananing 
1 kg vazniga o’rta hisob bilan 1,4 kkal bo’ladi, ish bajarimay tik turganda 1,5 
kkal yengil ish bajarilayotganda (idora xizmatchilari, tikuvchilar, nozik ish 
bajaruvchi mexaniklar, o’qituvchilar) – 1,8-2,5 kkal yurish bilan bog’langan 
ozgina 
mushak 
ishida 
(shifokorlar, 
laborantlar, 
xat 
tashuvchilar, 
muqovachilar) – 2,8-3,2 kkal; o’rtacha og’irlikdagi mushak ishi bilan bog’liq 

---

33 
bo’lgan mehnatga (metalchilar, buyoqchilar, duradgorlar) – 3,2-4 kkal og’ir 
jismoniy mehnatda (binokor ishchilar, o’tni o’chiruvchilar, yer haydovchilar, 
temirchilar va boshqalar) 5-7,5 kkal energiya sarflanadi.