Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

0 ‘RXUN BITIKLARI
0 ‘rxun M o ‘g ‘ulistonning Kom o-Saydam vodiysidagi 
daryo. Bu guruhga hozirgacha m a’lum b o ‘lgan T o ‘nyuquq, 
Kul tegin, Bilga xoqon. Ungin, M oyun C hur kabi bitiklar 
kiritiladi.
To‘nyuquq bitigi. 
Bitik ikkinchi tu rk xoqonligiga asos 
solgan E ltarish xoqonning m aslahatchisi va sarkardasi 
T o ‘nyuquqqa b ag ‘ishlangan. T o 'n y u q u q Q apog‘on va 
Bilga xoqonlam ing ham maslahatchisi b o ‘lgan. Toshbitik 
712-716-yillarda T o ‘nyuquq tirikligi p ay tid a yozilgan. 
Y odgorlikni 1897-yilda Yelizaveta Klemens eri Dm itriy 
Klemens bilan birgalikda Shimoliy M o‘g‘ulistonning Bain- 
Sokto manzilidan topishgan. Yodgorlik hozirda o ‘sha joyda 
saqlanadi. T o ‘nyuquq bitigi - qahram onlik ruhidagi asardir. 
T o ‘nyuquq tu rk iy larn in g dushm an qabilalariga qarshi 
kurashgan, donoligi, tadbirkorligi, jasurligi bilan k o ‘p 
g'alab alarn i q o 'lg a kiritgan sark ard ad ir. Bitikda uning 
xizmatlari ulug‘lanadi, turk xalqiga sodiqligi m adh etiladi. 
Asardagi voqealar T o ‘nyuquq tilidan hikoya qilinadi. Turk 
xalqi boshboshdoqlik, o ‘zibo‘larchilik, beparvolikka berilib, 
o ‘z hukmdori atrofida birlashmasdan erkini qo ‘ldan bergani 
qahram onning ruhiy kechinmalari orqali beriladi.
266

---

Bilka To ‘nyuquqmen о 'zim
Tabg ‘ach elida о 'sdim.
Turk budun Tabg ‘achga qarar edi,
Turk budun xoni bo ‘Imayitt
Tabg ‘achdan ajraldi, xonlandi.
Xonin qoldirib yarn Tabg ‘achga bo 'ysundi,
Tangri ancha demish: xon berdim.
Xoninga qoldirib (boshqaga) bo'ysunding,
Bo ‘ysunganing uchun Tangri о ‘Idirmish ekan.
Turk budun о ‘Idi, bo ‘shashdi, yo q bo 'Idi,