Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

ko'zli maxluq dod-faryod soldi va boshini g ‘or devorlariga
urib, alam bilan jon berdi.Ovchilar bir ko'zli maxluqning
butun b o y lig in i o ld ila r va u ylariga q a y tib , m u rod -
maqsadlariga yetdilar.
Bir ko'zlilar haqidagi afsonalar turkiy xalqlar og'zaki
ijo d id a k a tta turkum ni tashk il etad i. R us etn o g ra fi
G .N .P o t a n in ham bu m a vzu d a g i a fso n a la r d a n bir
nechtasini yozib olgan va nashr ettirgan. Bir ko'zlilar
afsonasi turkiylarda ko'proq uchrashi, yunon tarixchilari
ham qadimgi turkiylar yashagan hududlarda Polifemlar
b o rlig ig a ish o n ch bilan qarashi, e h tim o l, bu m avzu
qadimgi Gretsiyaga Sharqdan borgan bo'lsa kerak, degan
fikr uyg'otadi.
PROM ETEY OBRAZI YARATILISHINING
TURKIY M ANBALARI
P r o m e t e y n i n g n o m i j a h o n a d a b i y o t i d a z u l m va 
a d o l a t s i z l i k k a q a r s h i k u r a s h g a n q a h r a m o n l a r n i n g
u m u m lash m a boqiy obraziga aylangan. Insonparvarlik va 
h a q i q a t y e n g ilm a s lig in in g m a jo z i b o ' l g a n bu o b r a z
m iloddan oldingi asrlard a yunon ad ab iy o tida yaratilgan 
edi.
G o m erning«U iada» va «Odisseya» kabi asarlari so'nggi 
asrlard a y ashagan yunon shoirlari uchun a n ’an a m a k tabi 
h i s o b l a n g a n .
G o m e rd a n keyin yunon adab iy otid a ushbu 
m avzuda 
y a r a t i l g a n
epik d o sto n lar «Troya turkum i» deb 
a t a l g a n .
Gesiod va Esxilning Prometey haqida yaratgan 
a s a r l a r i n i
h a m
u s h b u t u r k u m g a k i r i t i s h m u m k i n .
C h u n o n c h i, Esxil o 'z a s a r la r in i « G o m e r b a z m g o h id a
lo'kilib qolgan ushoqlar», deb atagan.
« T r o y a t u r k u m i » y u n o n a d a b i y o t i d a g i b o s h q a
d o sto n la rd an m uhim bir xususiyati bilan ajralib turadi.
209

---

U n d a y u n o n la r n i n g T r o y a g a y u r is h la r i d a n ta s h q a r i , 
t u r k i y l a r n i n g q a d im g i q a v m la r i h is o b la n g a n sk ifla r, 
kimmerlar, shuningdek, ularning jan g o var ayollar guruhi -
a m a zo n k alarn m g yashash tarzi, m a m laka ti haq id a ham
tasvirlar berilgan.
Jahon adabiyotshunoslari Gesiod va Esxil Prometeyning 
o b r a z i n i y a r a t i s h d a y u n o n m i f o lo g iy a s i d a m a v ju d
a f s o n a la r d a n f o y d a la n g a n in i q ay d etishadi. P rom etey
h a q i d a g i r iv o y a t va a f s o n a l a r , x u s u s a n « Z a n j i r b a n d
P r o m e t e y » d a g i t a s v i r l a r s k if la r m a m l a k a t i b ilan
bogianganligi nuqtai nazaridan bu obraz badiiyatini qadimgi 
t u r k i y l a r h a y o t i b ila n q iy o s iy o ‘r g a n is h m a q s a d g a
muvofiqdir. Zotan, m uam m o yechimining ijtimoiy va adabiy 
manbalari mavjud.
Esxil fojiasidagi tasvirga k o ‘ra Prometey Zevsning qahrli 
am ri bilan sk iflar m a m la k a tid a g i o s m o n o ‘p a r q o y a g a
zanjirband etiladi. Y unonlar skiflar mamlakati deyilganda 
yer q i t ’asining k a t ta qismi - hozirgi d av r n aza ri bilan 
q a r a y d i g a n b o ‘lsak , Q o r a d e n g iz d a n R u s s iy a to m o n
c h o ‘zilgan shimoli-sharqiy kenglik, Q ofqaz va M arkaziy 
Osiyodagi hududlarni tushunganlar. Zotan, Esxil yaratgan 
Prometey skiflar mamlakatini ana shunday kengliklar bilan 
tasavvur etadi. Prom eteyning zanjirband etilishi h am d a 
qiynoq-azoblarga solinishi unga e’tiqod q o ‘ygan kuchlar 
qalbida rahm-shafqat uyg'otadi. Bahr m a ’budi Okean uchar 
o td a yetib kelar ekan, Prometey unga shunday m urojaat 
qiladi: