Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/190
Sana16.03.2022
Hajmi7,93 Mb.
#496288
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   190
Bog'liq
abdurashid abdurahmonov turkiy adabiyotning qadimgi davri

«Odisseya» dostonida. 
Odissey o ‘zi shohlik qilgan Itaka 
oroliga azob -u q u bat bilan yetib keladi. Lekin u qayerga 
kelganini bilmas edi. Y ana vahshiy yovvoyi odamlar q o ‘liga 
tushib qolishdan q o ‘rqib, k o ‘z yoshi ham qiladi. Shunday 
paytda m a ’b uda Afina paydo b o ii b , unga o'zini qanday 
tutishni o ‘rgatadi va qari gadoy qiyofasiga solib, sodiq quli 
Evmeyning chaylasiga yo'liqtiradi ( « 0 ‘n uchinchi q o ‘shiq»). 
0 ‘zi esa Telemax (Telemax ham otasini izlab, sarsonlikda 
y u rg an edi) to m o n uchib k etad i. Odissey E v m ey n in g
chaylasiga yetib keladi. K e c h q u ru n b arch a c h o ‘p o n la r 
t o ‘planadilar. «Gadoy» Evmeyga o ‘z sarguzashtlari haqida 
h a r xil q iz iq a rli v o q e a l a r n i h ik o y a qiladi. O d isseyn i 
k o ‘rganligi va u qaytib kelishini aytadi ( « 0 ‘n t o ‘rtinchi» 
qo'shiq»). Telemaxning tushiga Afina kiradi va unga tezroq 
Evmeyning chaylasiga yetib kelishini aytadi. Odisseyda 
shaharga, shoh saroyiga xizmatga borish niyati tug'iladi. 
Evmey begona y u rtd a qiynalishi, o'zlari bilan shu yerda 
qolishini maslahat beradi ( « 0 ‘n beshinchi q o ‘shiq»). Telemax 
Evmey yashaydigan joyga yetib keladi. Evmeyni shaharga, 
onasi Penelopa huzuriga o ‘g‘li yetib kelganligini aytish uchun 
j o ‘n a t a d i. O d isse y o ‘g ‘liga o ‘zini ta n i s h t i r a d i . U la r
P e n e lo p a g a x u s h t o r b o ' l g a n l a r va t o ‘y t a r a d d u d i n i
k o ‘rayotganlardan o ‘ch olish y o iin i izlaydilar ( « 0 ‘n oltinchi 
qo'shiq»). Telemax shaharga jo 'n ayd i va Evmeyni mehmon 
huzuriga qaytarib yuboradi. Telemax onasi va qarindoshlari 
bilan k o ‘rishadi. Shu paytda Evmey Odissey bilan shaharga 
jo‘naydi. Odissey uyiga keladi, yigirma yil avval k o ‘rgan iti 
uni taniydi. Odissey Penelopaning xushtorlari bazm qilib 
o ‘tirgan saroyga kiradi. Ulardan s a d a q a s o ‘raydi. Xushtorlar
195


uni masxara qilishadi. Penelopaning xushtori Antinoy uni 
quvib yuborish uchun unga qarshi o'rindiqni uloqtiradi. Bu 
v o q e a n i k u z a t ib tu r g a n P e n e l o p a n in g g 'a s h i k eladi. 
X onadonida begona kishi xafa bo'lganidan ranjiydi, juldur 
kiyimli gadoy bilan suhbatlashishni istaydi. G o ‘yo undan 
Odisseyning xabarini sezgandek b o ‘ladi ( « 0 ‘n yettinchi 
qo'shiq»). Xushtorlaming bazmi davom etadi. Xushtorlardan 
Evrimax Odisseyni haqoratlaydi va unga o ‘rindiqni uloqtirdi. 
X ushtorlar uylariga tarqalib ketishadi ( « 0 ‘n sakkizinchi 
qo'shiq»). Odissey Penelopaga o ‘z taqdirini so ‘zlab beradi. 
Odissey yaqin kunlarda o ‘z uyiga qaytib keladi. deb aytadi. 
Shoh saroyidagi tarbiyachi Evrekley Odisseyni oyog'idagi 
belgidan tanib qoladi. Lekin sir fosh etilmaydi. Penelopa 
qalandar niqobidagi Odisseyga agar jazm anlandan qaysi biri 
Odisseyning kam onidan o ‘q uzib. o ‘n ikki xalqadan o ‘tkaza 
olsa, shunga turm ushga chiqishga rozilik berishini aytadi 
( « 0 ‘n to'qqizinchi q o ‘shiq»). Penelopa Odisseyning o 'q va 
yoyini keltiradi. Xushtorlam ing birortasi hatto kamonning 
o 'q in i tortolm ay d i. S h unday p ay td a Odissey sodiq quli 
Evmey va b o s h q a la r g a o 'z in in g kimligini ta n ish tirad i. 
Xushtorlardan kam ondan o ‘q otish uchun ruxsat so'raydi. 
Ular qarshilik ko'rsatadilar. Telemax kamonni otasining 
qo'liga beradi. Odissey Penelopa q o ‘ygan shartlarni bajaradi 
(«Yigirma birinchi q o ’shiq»). S o‘ngra o'qlarni sevgilisining 
xushtorlariga qaratadi. Avval Antinoyni, so‘ngra Evrimaxni 
qulatadi. Xushtorlarnijazolashda o'g'li Telemax. so'ngra quli 
Evmey yordam beradi. Odissey xushtorlarga k o ‘maklashgan 
qul va c h o ‘rilarin i h am ja z o la y d i. («Y igirm a ikkinchi 
qo'shiq»). Xalq va Penelopa Odisseyning tirikligiga. u qaytib 
kclganiga ishonadi. Odissey va Penelopa topishib, o'zlarining 
boshidan o'tganlarini bir-birlariga aytib berishadi («Yigirma 
uchinchi qo'shiq»). Odissey erta tong turib. qarib qolgan otasi 
Laert huzuriga boradi («Yigirma to'rtinchi qo'shiq»).
196


«Odisseya» va «Alpomish»da qahram on lar taqdirining 
y aq in lig ig a B a r c h in o y va P e n e lo p a n in g o ‘z sevgisiga 
sadoqati asosiy vazifani bajaradi. E ’tibor bersak, h ar ikkala 
asarda ham ularning erlari o ‘lgan deb hisoblanadi. Lekin 
x o ti n la r e r la r in in g kelish ig a is h o n is h a d i, sh u s a b a b li 
x u s h t o r l a r i g a s h a r t l a r q o 'y i s h i b , visol d a q i q a l a r i n i
k e c h i k tir a b o s h la y d i la r . H a r ikki a s a r d a h a m s h a r t 
k a m o n d a n o ‘q o tish bilan bajariladi, m u s o b a q a d a esa 
ularning o i d i deb hisoblangan, boshqa bir qiyofadagi erlari 
g ‘olib k e lis h a d i va s o ‘n g r a o ‘z la rin i ta n is h tir i s h a d i.
K am o n d an o ‘q otish voqeasi q ah ram o n lar taqdirida hal 
qiluvchi detallardir. Ayni paytda bu detal ikki dostondagi 
syujet yaqinligining asl sababini ochib beruvchi vosita ham
hisoblanadi. V.M. Jirmunskiy «Alpomish» va «Odisseya»da 
kam o n d an o ‘q otish voqeasi yaqinligini G ero d o t asarlarida 
berilgan skiflar afsonasiga bo g iay d i.
Kamon majoziy mazmunga ega. «Alpomish»da kamon 
q a b ilan in g q adim g i o ta -b o b o la r d a n qolgan va s o ‘nggi 
avlodlarga 
ham m eros b o ‘lib kelayotgan bir belgisi sifatida 
ko iin ad i. Kamon Alpomishning bobosi Alpinbiyniki, Hakim 
yetti yoshida k am ondan o ‘q uzib, odamlarni qoyil qoldirib, 
Alpomish nomini olgan edi. Bu kamon unga butun um r b o ‘yi 
hamrohlik qiladi, taqdiridagi haqiqatni tiklash Barchinoyga 
yetishishida k o in ak lashad i. Alpomish ham kamonni o ‘g‘li 
Yodgorga meros qilib qoldiradi. Yetti yoshli Yodgor o ‘n t o i l
botmonlik yoyni k o ia r is h d a Alpomish unga ilohiy kuchdan 
m a d a d so ‘rab turishida bu m azm un aks etgan. D em ak, 
kam on 
t o ‘g ‘rilik, bosqinchilarga shafqatsizlik, haq iq at 
q o s h id a egilm aslik ram z id ir. B u n d ay ram z iy m a ’n o n i 
«Odisseya»dagi kam on voqeasida ham k o ‘ramiz.
Kam on voqeasi dastlab turkiylar mifologiyasidagi Skif 
obrazi bilan b o g ia n a d ig a n b o ls a , «Alpomish» ham jahon 
adab iy o tid a tam ali juda erta q o ‘yilgan a s arla r qato rig a 
kiradi. D o s t o n d a o ‘n t o i l botmonlik kamon egasi Alpinbiy
197


skiflar - qadimgi turkiy qabilalanning bobosi, Alpomish 
shu boboning qahramonligini davom ettirib, o ‘z qabilasi 
uchun kurashib kelgan xoqonlari, Y od go r qavm ning orzu 
etilgan so'nggi qahram onidir.
Odisseyning taq din d a ham minglab jangchilarning hayoti 
umumlashtirilgan, deb aytish mumkin. Odissey o ‘z xotini va 
y o l g ‘iz f a r z a n d i n i 20 yil k o ‘r a o lm a y d i. U r u s h va 
qiyinchiliklar tufayli vatanidan uzoqda yuradi. Skif shohlari 
P ro to fe y va u n in g o ‘g ‘li M a d i 28 yil K ichik O siyoga 
hukmdorlik qilar ekan, ular bilan jangu jadal y o ‘llarini bosib 
o ‘t g a n s k if y ig i tla r h a m s h u n c h a yil d a v o m i d a o ‘z 
xotinlaridan uzoqda yashaydilar. G ero d o t «Tarix» kitobida 
bir voqeani keltiradi (albatta, bunga ishonish qiyin): uzoq 
yillar davomida erlarini k o ‘rmagan skif ayollari o ‘z qullariga 
erga chiqib ketadilar. Qullar esa skif jangchilari yurtiga qaytib 
kelishi, xotini va bolalarining oldiga yaqinlashishiga qurol 
olib qarshilik ko'rsatishadi. Barchinoy va Penelopa uzoq 
y illa r j a n g d a a y r il iq d a y u r g a n j a n g c h i y ig i tla r n in g
xotinlaridagi sadoqatni umumlashtiruvchi obrazlardir.

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish