|
Alisher Na oiy hayoti a faoliyati
REJA:
Bolalik da ri
Yigitlik yillari
Na oiyning ijodiy me’rosi
Hayotning so’nggi yillari
Bolalik da ri. Alisher Na oiy 1441-yil 9-fe ralda Amir Temurning o'g'li Shohruh Mirzo hukmronligi da rida Hirotda tug'ildi. Zamondoshlari uning haqida ko'pincha „Nizomiddin Mir Alisher" deb yozadilar. „Nizomiddin" — din-diyonat nizomi degani bo'lib, donishmand mansab egalariga beriladigan sifat, „Mir" — amir demakdir. Uning otasi G'iyosiddin Muhammad (uni G'iyosiddin Kichkina ham der edilar) temuriylar saroyining amaldorlaridan edi. Onasi amirzoda Shayx Abusaid Changning qizi bo’lgan, ismi ma'lum emas. Alisherning bobosi Temurning o'g'li Umarshayx bilan emikdosh (ko'kaldosh) bo’lgan ekan. Alisher saroy muhitida yashaganligi uchun alohida tarbiya a nazoratda o'sdi. Kichiklik chog'idan she'r a musiqaga ishqi tushdi. Olim-u fozillar da rasida bo'ldi. Uch- to'rt yoshlarida da rining mashhur shoiri Qosim An orning kattalar ham anglashi mushkul bir baytini yod aytib mehmonlarni hayratga soldi. Bir yildan so'ng esa, uni maktabga berdilar. U bo'lajak sulton Husayn Boyqaro bilan birga o'qidi.
1447- yilda Shohruh Mirzo afot etib, temuriy shahzodalar orasida taxt uchun kurash boshlanadi. Hirot notinch bo'lib qoladi. Alisherlar oilasi Iroqqa yo'l oladi. Yo'lda, Taft shahrida yosh Alisher zamonasining mashhur tarixchisi, „Zafarnoma"ning muallifi
Sharafiddin Ali Yazdiy bilan uchrashadi. Alisherlar xonadoni 1451 - yilda Hirotga qaytadi. Tarixchi Xondamir kar on Yazd cho'li orqali Hirotga qaytar ekan, kunduz jazirama bo'lganidan kechasi yurilganini, tungi yurishlardan birida Alisher mingan otining egaridan tushib qolganini, uyqu zo'rlik qilib, uyg'onmaganini, bir mo'ljalga yetib kelibgina bo’lajak shoirning yo'qolib qolganini bilishganini, qidirishib, bolani topib olishganini yozadi.
1452- yilda Abulqosim Bobur Mirzo Xuroson taxtiga o'tiradi, notinchliklar bosiladi. G'iyosiddin Muhammad Sabza orga hokim qilib tayinlanadi. Alisher esa o'qishni da om ettiradi. Maktab yosh Alisherni she'riyat, adabiyot olamiga olib kirdi. Bo'lajak shoir Sa'diy Sheroziyning „Guliston", „Bo'ston" asarlarini, Farididdin Attorning „Mantiq ut-tayr" (Qush nutqi) dostonini so'ngsiz ishtiyoq bilan o'qidi. Qushlar xayoli Alisherni odamlardan yotsiraydigan, xil atni yoqtiradigan qilib qo'ydi. Bu holdan uning ota-onasi tash ishga tushdilar. Bo'lajak daho yoshlik chog'idan Nizomiy Ganja iy a Xusra Dehla iyning asarlarini se ib o'qiydi.
1453- yilda Alisherning otasi G'iyosiddin Muhammad afot etdi. Alisher Abulqosim Bobur xizmatiga kirdi. Awal Sabza orda, so'ng Mashhadda yashadi. Ikki maktabdosh do'st — Husayn a Alisher yana birga bo'ldilar. Bu yillar ham yosh Alisher uchun o'qish a ilm egallash yillari bo'ldi. U yetti-sakkiz yoshida she'r yozgani ma'lum. Bu she'rlar shoirning aytishicha, „turk alfozi bila" bitilgan. U forscha she'rlar ham yozdi. Turkiy she'rlariga „Na oiy", forschasiga „Foniy" taxallusini qo'ydi. „Na o"ning bir ma'nosi — kuy, ohang, yana biri — bahr . Dard, g'amni ham „Na o" deganlar. ,,Foniy" esa o'tib ketu chi, yo'q bo'lu chi, aqtincha degani. Na oiy o'n besh yoshlarida o'z she'rlari bilan zamonasining mashhur shoirlari diqqatini tortdi. Xondamirning yozishicha, she'rlari bilan endigina tanilib kela boshlagan Alisher o'z da rining dongdor shoiri ma lono Lutfiy huzurida o'zining:
Alisherbekcha murabbiy a muqa iy (madadkor) ma'lum emaskim, hargiz paydo bo'lmish bo'lg'ay. Ustoz Qulmuhammad a Shayx Noyi a Husayn Udiykim, sozda saromad (mashhur) edilar, bekning tarbiyat a taq iyat (madad)i bilan muncha taraqqiy a shuhrat qildilar. Ustoz Behzod a Shoh Muzaffar tas irda bekning sa'y (g'ayrat) a ehtimon (himmat)i bilan mundoq mashhur a ma'ruf (ma'lum) bo'ldilar...".
Orazin yopqoch, ko'zimdin sochilur har lahza yosh,
Bo'ylakim paydo bo'lur yulduz nihon boig'och quyosh
matla'si bilan boshlanadigan g'azalini o'qiydi. She'rdan hayratga tushgan keksa shoir shunday deydi: „ alloh, agar muyassar bo'lsa edi, o'zimning forsiy a turkiy tillarda aytgan o'n-o'n ikki ming baytimni shu g'azalga almashtirardim a buni o'zimning yutug'im deb hisoblar edim". Bu turkiy she'riyatga buyuk iste'dod kirib kelayotganidan nishona edi.
1457- yilda Abulqosim Bobur Mirzo afot etdi. hokimiyat tepasiga Abusaid Mirzo keldi. Husayn Boyqaro taxt uchun kurashga sho'ng'ib ketdi. Na oiy esa, Mashhad madrasalarida o'qishni da om ettirdi. Shoir 1464- yilda Hirotga qaytadi. Biroq poytaxtda uni noxushliklar kutar edi. Abusaid Mirzo u bilan taxt talashayotgan Husayn Boyqaroning yaqin kishilarini a tazyiq ostiga olgan, jumladan, Alisherning tog'alari Mirsaid Kobuliy a Muhammad Ali G'aribiylarni oldinma-keyin qatl ettirgan edi. Alisherning ota mulki musodara qilingan, hatto yashab turgani boshpana ham qolmagan edi. U jonajon shahri Hirotda uzoq qololmadi. Holbuki, yosh shoirning ijodi a j pallaga kirgan, Jomiydek alloma bilan yaqindan tanishib, saboqlar olgan, mehrini qozongan edi. Na oiy „Nuran maxdum" deb e'zozlagan bu mashhur shoir a olim o'zini siyosatdan uzoq tutar, hatto shahar tashqarisidagi Sa'diddin Koshg'ariy (1456-yilda afot etgan mashhur shayx, Jomiyning ustozi) mozori yonidan joy qilib, o'sha yerda yashar edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
