Qashqadaryo viloyati-2021

Qashqadaryo viloyati-2021

Men dialektologiya fanidan o'tagan amaliyotimni asosan Yakkabogʻ tumanida o'tkazdim. Bu yerning lahjasi va sheʼriy shevasi bilan yaqindan tanishib chiqdim. Ushbu manzilda aholi vakillaridan bilan suhbatda bo'lib, qarindoshlik, Bogʻdorchilik, hayvonot olami, uy-ro'zg'or buyumlari va hokazolarga oid so'zlarning talaffuzi va shevaga hos ko'rinishlari bilan tanishdim.

Yakkabog’ tumani - Qashqadaryo viloyatidagi tuman. 1926 yil 29 sentyabrda tashkil etilgan. Yakkabog’ tumani turli yillarda Shahrisabz, Chiroqchi, Qamashi tumanlariga qo’shilgan. Keyin yana ajratilgan. Shimoldan Chiroqchi, Shahrisabz, sharq, g’arb va janubdan Qamashi tumanlari bilan chegaradosh. Maydoni 1,3 ming km2. Aholisi 190 ming kishi (2004). Tumanda 1 shahar (Yakkabog’), 1 shaharcha (Eski Yakkabog’), 9 qishloq fuqarolari yig’ini (Samoq, Sandal, Xiyobon, Chaydari, Esat, O’rta, Qayrag’och, Qishlik, Qo’shchinor) bor. Tuman markazi — Yakkabog’ shahri. Tabiati. Yakkabog’ tumani Qashqadaryo viloyatining sharqiy qismida joylashgan. Hududining sharqiy chekka qismlarida Hisor tizmasining, balandligi 2500 m gacha bo’lgan, janubi-g’arbiy tarmoqlari (Chaqchar, Beshnov, Xontaxta) bor. Bu tog’lar g’arbga tomon pasayib, Qashqadaryo tekisliklari bilan qo’shilib ketadi. Tog’ etaklari adirlardan iborat. Tog’lardan ko’p daryo va soylar oqib tushadi.
Gummik

sovliq sutini emmagani bois o‘sishdan qolgan qo‘zi.

Do‘rji

ko‘tarasiga, hammasini birdaniga savdo qilish, olish.

Do‘kan

uy-ro‘zg‘or buyumlariga yasalgan sopni uchun tutunga toblaydigan tandir.

Ko‘nargi

sutni uyutish uchun qo‘shiladigan qatiq. “Oqliq” ham deb aytiladi.

Ko‘ktirnoq

ziqna, xasis kishi. 

Kuya

ichi qora odam.

Mukki

qo‘nji kalta etik.

Naymit

pishiq-puxta kishi.

To‘dakash

ko‘pkarida to‘da ichidan uloqni halol ayirib chiquvchi chavandoz.

Chakkagir (chetkir)

To‘dakash halol ayirib chiqqan uloqni ilib ketish uchun chetda poylab turadigan chavandoz.

Chibich

echki suti kamligi bois o‘sishdan qolgan uloq.
En
chorva mollarining qulog‘ini kesib, teshib belgi qo‘yish.
O‘la(ha)t
er maydoni sug‘oriladigan, suvot tekislikdagi joy, qishloq.
Shardoz
juvoldiz teshigidan o‘tadigan yo‘g‘on ip.
Amaliyotim davomida men suhbatda bo'lgan Yulduzxon buvidan quyidagi so'zlarning shevalardagi ko'rinishlarini yozib oldim.
QARINDOSHLAR:
Ota-dada
Ona-aya
-oyi
Opa-opcha
Buvi-Ena
-momo
-o'na
-katta
Bobo-buva
Kelnoyi-yanga
Katta kelnoyi-yangaposhsho

Ushbu shevada yapti qo'shimchasi opti deya talaffuz qilinadi.

Kelyapti-kelopti

Ketyapti-ketopti
Qilyapti-qilopti
Bilyapti-bilopti
Boryapti-boropti
Bilyapti-bilopti
O'rin-payt kelishigi hisoblangan da qo'shimchasi ga deya talaffuz etiladi.
Uydaman-uygaman
Ko'chadaman-ko'chagaman,
Darsdaman-darsgaman.
Edim, eding so'zlari o'tgan zamonni bildiruvchi bu so'z o'zidan oldingi so'zga qo'shilib chidim deya o'zgartirib talaffuz etiladi.
Bilar edim-bileychidim
Qilar edim-qileychidim
Bormoqchi edim-boreychidim
Kelmoqchi eding-keleychiding
Qashqadaryo shevasidagi ayrim so'zlardan namunalar:
Giddi-cheti
-chekkasi
-atrofi
Qitti-ozgina
-ozroq
Yostiq-bolish
To'n-cho'pon
Cho'ntak-kissa
Hamyon-katmon
Chelak-paqir
Ashitib—ana shunday qilib
Shetib—shunday qilib
Honim-honumon
Qashqadaryo shevasida yana quyidagi so'zlarni ham ko'rishimiz mumkun:
bu so'zlarni Salima xola tilida yozib oldim.
Oshxona-gazxona
Choynak-choynik
Chelak-paqir
Suzmani-chakki
Murabboni-varenni
Xurmo-xurma
Itni-kuchuk
Mushukni-pishak
Sigir bolasini buzovcha
Televizorni-telezor, telvizir
Do'ppini-qalpoq
Qo'shni-xamsiya
Qarindosh-bo'la
Pasport
1.Qashqadaryo viloyati
2.Yakkabog' tumani
3.Sherozi QFY
4.Sherozi mahalla
5.Xolmirzayeva Nafisa
6. 1965-yil tugʻilgan
7.Kril, lotin.
8. Ma'lumoti oliy Qashqadaryo viloyati Yakkabogʻ tumanining 46-maktabda ishlagan.
9. hozirda nafaqada
10. Tursunova Madina
11. 10-30-iyun 2021-yil