|
Kosmik nurlarning quyosh-sutkali variasiyalari
.
Kosmik nurlarning quyosh-sutkali variasiyalari, birlamchi kosmik nurlar
intensivligining anizotropligi va yerning o’z o’qi atrofida aylanishi tufayli hosil
bo’ladi. Quyosh-sutkali variasiyalarning o’zgarishi kosmik fazoni chegaralangan
sohasida elektromagnit holatlarning tez o’zgarishi natijasida vujudga kelishi
mumkin bo’lib, bunday o’zgarishlarni aniqlash amaliy maqsadlar uchun katta
ahamiyatga egadir.
Quyosh-sutkali variasiyalarni o’rganish uchun, Samarqand supermonitori
yordamida, 5 minutlik vaqt intervali bilan qayd qilingan neytronlarning barometrik
effektiga tuzatma kiritilgan eksperimental natijalar qatoridan foydalanildi. Quvvatli
spektrlarni hisoblash bilan birga yuqorida keltirilgan metodikadan foydalanib,
barometrik koeffisiyent qiymati hisoblandi. Samarqand neytron supermonitori
uchun xisoblangan, barometrik koeffisiyentning o’rtacha kiymati 0,7%/ mbarn-ga
teng bo’ldi. Kosmik nurlarni silliqlashtirilgan quvvatli spektrlari (0,03-0,5)/(3 soat)
qiymat intervalida, Tyuki va Parzen spektral tirqishlarining optimal kengliklari
uchun hisoblandi. Bunday tirqishlar kichik diyepersiyaga va quvvatning bir
chastota intervalidan boshqasiga kichik oqimiga egadir.
Quvvatli spektrlarning asosiy xususiyati shundan iboratki, agar qayd etilgan
eksperimental natijalar qatorida biror
Т
f
1
0
chastotali variasiya mavjud bo’lsa, u
holda spektrning
о
f
f
nuqtasida, quvvatning qiymati maksimal bo’ladi.
Spektrning bunday xususiyatidan foydalanib KN variasiyasining davri T topiladi.
14-chi rasmda tiniq va magnit qo’zg’algan davrlari uchun hisoblangan
quvvatli spektrlar ko’rsatilgandir. Rasmdan ko’rinib turibdi, KN sutkali
variasiyalarining davri 24 soatlik, 12 soatlik va 8 soatlik garmonikalari mavjuddir.
24 soatlik va 12 soatlik garmonikalari, fon spektridan yaxshi ajralsa, 8 soatlik
garmonikasi yomonroq ajraladi. Bundan tashqari 1b rasmdan ko’rinib turibdi, KN
magnit qo’zg’algan davrlarda quvvatli spektrlar bir qadar o’zgaradi.
115
24 12 8
R
xx
10
1
a
24 12 8
10
1
10
1
b
10
1
10
1
10
1
10
o
10
o
Sutkali variasiyalarning 2-chi garmonikasini mavjudligi hozirgi paytda to’la
isbotlangan bo’lib, bu garmonika KN-lar intensivligining variasiyalarida hamma vaqt
mavjud bo’lib, eksperimental natijalarning katta massivi asosida hisoblangan quvvatli
spektrlarida kuzatiladi. Sutkali variasiyaning 12-soatli garmonikasi, ekliptika tekisligiga
perpendikulyar yo’nalishlarda, kosmik nurlar zichligining gradiyentlari borligi va
sayyoralar aro fazoda regulyar magnit maydoni mavjudligi uchun hosil bo’ladi.
Garmonik usul yordamida sutkali variasiyalar ikkinchi garmonikasini
amplitudasi va fazasi aniqlandi. Bu garmonikaning o’rtacha oylik amplitudasi
%
10
3
n
ga teng bo’lib, qo’zg’algan davrlarda qarib bir daraja oshadi, uning fazasi,
mahalliy vaqt bilan 3(15) soat tomon yo’nalishda bo’lib, magnit qo’zg’algan davrlarda
kechroq vaqt tomon o’zgaradi. Samarqand neytron supermonitorida qayd etilgan
natijalarga ko’ra sutkali variasiyalar tiniq va magnit to’fonlar davrlari uchun taxlil
qilingandir. Ko’rsatilishicha sutkali variasiyani o’rtacha oylik amplitudasi 0,4% ga teng
bo’lib, bu amplituda magnit maydoni qo’zg’algan davrlarda oshadi. Bundan tashqari
ko’rsatilishicha, o’rtacha sutkali variasiyalar magnit maydoni qo’zg’algan davrlarda
kuchli o’zgaradi.
Sutkali va yarim sutkali variasiyalarning, magnit maydon qo’zg’algan davrlarda
o’zgarishi, ikkinchi garmonikasi amplitudasining oshishi, anizotropiya fazasini kechki
soatlarga ko’chishi va quvvatli spektrlarning o’zgarishi, kosmik nurlarning (0,03-0,5)/(3
soat) chastota intervalida tiniq va magnit maydoni qo’zg’algan davrlaridagi
0.1 0.2 0.3 0.4
0.1 0.2 0.3 0.4
1
)
3
(
соат
f
Т (соат)
Т (соат)
14-расм. Космик нурлар интенсивлигининг
қ
увватли спектрлари.
а) Тини
қ
кунлар. б) Магнит-
қ
ўз
ғ
олган кунлар.
116
variasiyalarini hosil bo’lishi mexanizmi turlicha ekanligidan darak beradi va kattaroq
statistik material asosida mukammalroq taxlil qilishni talab etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
