Ali sher navoi y nom I dagi sam arqand davlat uni versi teti fi zi ka fakulteti astronom I ya yo

Barometrik variasiyalar. 
Eksperimental natijalar Yer atmosferasi ichida qayd qilinayotganligi va 
bunda har uchala sinfdagi variasiyalar qo’shilganligi sababli, kosmik variasiyalarni 
aniqlashda eksperimental natijalarda atmosferik variasiyalarga tuzatma kiritilishi 
zarurdir. Atmosferik variasiyalar, kosmik myuonlarning spontan bo’linishi 
natijasida vujudga keladi.
Agar myuonlar atmosferaning h bosimli qatlamida effektiv ravishda paydo 
bo’layotgan bo’lsa, bosim ortishi natijasida bu qatlam yuqoriga ko’tariladiki, 
muhitning ortishi natijasida, pastki qabatlarda myuonlarni ko’proq yutilishiga 
sabab bo’ladi. Bundan tashqari, myuonlarning atmosferada ortishi hisobida ham 
ularning ko’proq bo’linishi yuz beradi. Bu ikki faktor hisobida, Yer 
atmosferasining bosimi 1mm ga ortganda, myuonlarning intensivligi 0,345% - ga 
kamayadi. Xuddi shunday myuonlar intensivligining atmosfera temperaturasiga 
bog’liq ravishda o’zgarishi tushuntriladi (-0,18%/1
0
S). Yozda va qishda Yer 
atmosferasi bosimi va temperaturasini taqsimlanishini turlichaligi natijasida 
kosmik nurlarni sezonli variasiyalari hosil bo’ladi. Hozirgi paytda shunday 
matematik metodlar ishlab chiqilganki, ular yordamida eksperimental natijalardan, 
atmosferik variasiyalarga to’la tuzatma kiritilishi mumkindir.
Kosmik nurlarning neytronli komponentasi faqatgina barometrik effektga 
ega, ularning intensivligini o’zgarishi, atmosfera bosimining o’zgarishiga 
bog’liqdir. Neytronlar barometrik effektini hisobga olish uchun bir nechta 
matematik metodlar ishlab chiqilgan, masalan Metyuza metodi va juft korrelyasion 
metodi. Juft korrelyasion metodda kosmik nurlar intensivligi o’zgarishi va Yer 
atmosferasi bosimi o’zgarishi orasidagi korrelyasiyadan foydalaniladi. Bunday 
korrelyasiyani quyidagi formula yordamida ifodalash mumkindir.


h
h
oi
i
i
e
I
I




(5.12) 
Bunda I
i
– neytron monitori yordamida qayd qilingan intensivliklarning 
eksperimental natijalar qatori, h
i
– yordamida qayd qilingan atmosfera bosimining 
eksperimental natijalar qatori ifodalangan bo’lsa, I
oi
– bosimining o’rtacha 
h
- 
qiymatiga mos keluvchi intensivliklar qatori berilgan. (5.12) bog’lanishdan 
foydalanib avval 

- ning qiymati topiladi, 

- ga barometrik koeffisiyent 
deyiladi. Samarqand neytron supermonitorini qayd qilish sharoiti uchun 
barometrik koeffisiyenti 0,7%/mbarn-ga tengdir. 

- ning qiymati ma’lum 
bo’lgandan keyin (5.12) – dan foydalanib I
i
, h
i
, 

lar uchun I
oi 
eksperimental 
natijalar qatori topiladi. U holda I
oi 
- ning variasiyalari, faqatgina δD(

)/D(

) – 
variasiyalarni ifodalaydi.