Al-xorazmiy nomidagi urganch davlat universiteti matkarimova shoxnoza

Texnologiya ta’lim mashg’ulotlarida Pazandachilik asoslari bo’limga mavzularning o’ziga xos ususiyatlari.
Umum ta’lim maktablarining 7-sinflarga Pazandachilik asoslari bo’limini o’qitishdan maqsad oziq-ovqat texnologiyasi va uni tayyorlash jarayonini tashkil etish yuzasidan bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirishdan iboratdir. Umum ta’lim maktablarida Texnologiya ta’limi uchta yo’nalishga bo’lib o’qitiladi. Bundan maqsad shaharda joylashgan yon atrofida servis xizmati yaxshi yo’lga qo’yilgan ishlab chiqarish korxonalari rivojlangan. Bunday maktablarda servis xizmati yo’nalishini o’qitish maqsadga muvofiqdir.
Non inson hayotida zarur oziq-ovqat mahsulotlaridan biridir. Zero, inson non bilan tirik. Bu oddiy haqiqatni hechkim inkor eta olmaydi. Shu sababli mamlakatimizda non mahsulotlarini ishlab chiqarishni ko’paytirish assortimentini yaxshilashga alohida e’tibor berilmoqda.
Nonning kimyoviy tarkibi nonlarning turiga qarab qanday va qaysi navdagi undan tayyorlanganligiga va non ishlab chiqarish uchun qanday qo’shimcha ishlatilganligiga bog’liq. Nondagi asosiy moddalardan biri uglevoddir. Uglevodning miqtori nonda ularning turiga qarab 40-85% ni tashkil etadi. Nonning asosiy uglevodi kraxmal hisoblanadi.
Nonlar ma’lum darajada inson organizmini oqsillar bilan ta’minlovchi qo’shimcha manba bo’lib xizmat qiladi. Nonlarda oqsillarning miqdori 4,7 %, dan 9,0% gacha bo’ladi. Bug’doy unidan tayyorlangan nonlarda oqsillarining miqdori javdar unidan tayyorlangan nonlarga nisbatan bir muncha ko’proq bo’ladi.
Ma’lumki oziq-ovqat mahsulotlarining biologic qiymatini belgilaydiga asosiy ko’rsatgichlardan biri ular tarkibidagi oqsillarning aminokislota tuzimi hisoblanadi.
Non xamirni qizdirib, dimlab yoki qovurib tayyorlanadigan taomdir. Non kamida un va suvdan iborat boʻladi; koʻpincha osh tuzi va xamirturush ham solinadi. Bazan nonga shakar, ziravorlar, mevalar (olma, yongʻoq kabi), sabzavotlar (piyoz kabi) qoʻshiladi. Non turfa mintaqalarda turlicha tayyorlanadi.
Non — qadim-qadimdan ulugʻlanib, insonning kundalik isteʼmolida muqaddas, aziz hisoblangan neʼmat. Turli taomlarga qoʻshib yoki oʻzi yeyiladi. Arxeologik maʼlumotlarga koʻra, bo-shokli oʻsimliklar donlarini pishirib isteʼmol qilish mil.dan 10—15 ming yil muqaddam boshlangan deb taxmin qilinadi. Bu davrlarda olov kashf qilingan boʻlib, donni pishirib yeyishga imkoniyat tugʻilgan. Dastlab, boshoq choʻgʻda dumbul qilinib, soʻng boshoq ichida qovurilib, pishgan don uqalanib, isteʼmol qilingan. Nonga „Avesto“ da deyarli bir bob bagʻishlangan, dehqonchilikning eng qimmatbaho mahsuli sifatida taʼriflangan.

Yorgʻuchoq paydo boʻlishi bilan donni tosh orasida maydalab yorma holatida isteʼmol qilish oʻrniga gʻalladan un tayyorlash va hamir qorib, qizitilgan tosh ustida yoki qoʻrga koʻmib Non. pishirishga oʻtildi. Hamirturush kashf etilishi hamda oʻchoq, tandir, tova va boshqa Non. pishirish vositalarining yaratilishi va takomili bilan tortilgan undan Non. tayyorlash yangi, hozirgi zamonga qadar davom etib kelayotgan bosqichga koʻtarildi. Eng muhimi, hamirturush bilan koʻpchitilgan hamirdan pishirilgan Non. issiqlikda va oʻz bugʻida pishadi, pishgan Nonda juda koʻp mayda gʻovaklar hosil boʻladi. Nonning gʻovakdor boʻlishi uning organizmda hazm boʻlishini osonlashtiradi. Bugʻdoy unidan tayyorlanadigan Nonning kimyoviy tarkibida, asosan, 30—35% oqsil, 60—70% uglevodlar, kletchatka, vitaminlar V , V,, RR, mineral tuzlar, shuningdek, temir, kalsiy, fosfor va boshqa moddalar bor.

Yirik shaharlarning paydo boʻlishi, sanoatning taraqqiy qilishi Non. ishlab chiqarishni keng koʻlamda tashkil etishni taqozo etdi. Natijada Non. mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar — zavodlar, kombinatlar yaratildi, ularning texnologik jarayonlari yuzaga keldi, non sanoati paydo boʻldi. Hozirgi paytda har bir mamlakatda aholining tarixiy maʼnaviyati negizida paydo boʻlgan Non. mahsulotlarining turli xillari ishlab chiqariladi.
Oʻzbekistonda (umuman, Oʻrta Osiyoning oʻtroq aholisi oʻrtasida) Non. pishirish (yopish) usulining har xil turlari mavjud boʻlgan. Shunga koʻra, tandir Non., tova Non., gaz-pech Noni va boshqa, un tortilgan gʻallaga qarab bugʻdoy Nonni, arpa Noni, makkajoʻxori va oq joʻxori Noni va boshqa turlarga boʻlinadi.
Oʻzbek pazandachiligida tayyorlash texnologiyasiga qarab patir non., shirmoy non. turlaridan iborat (baʼzan lochira non ham alohida texnologik turga kiritiladi; xamirning boʻshroq boʻlishi, zuvalaning kichikligi (200 g atrofida) harakterlidir. Gijda usulida ham hamir bugʻdoy uni, hamirturush va tuz qoʻshib oshiriladi, soʻngra uzoq iylanadi. Gijdada hamir qattiqroq boʻladi va N. qalin qilib yasaladi (qarang Gijda).
Tandirga yopishda har bir Non . orkasiga namakob sepiladi. Tandirdagi choʻgʻ oʻrtaga uyulib, ustiga kul (yoki temir qopqoq) yopiladi. Non. tandirga yaxshi yopishgach, Non yuziga suv sevalanadi va choʻgʻ ochiladi (baʼzan nam sochiq bilann yelpiladi). Pishgan Non. Kurakcha bilan olinadi. patir noni. hamiri hamirturush tuz solingan suv (sut)ga un solib qoriladi va oshiriladi. Hamir oshgach, yoyilib yuzasiga sariyogʻ, koʻy yogʻi, margarin, jizza, qiyma, toʻgʻralgan mayda piyoz solib oʻraladi va zuvala uzilib patir Non. yasaladi, soʻng tandirga yopiladi (qarang Patir). [[Shirmoy Non. (baʼzi joylarda shirmon, shirmol deb ataladi; fors-toj. „sutli non“ demakdir) hamirini tayyorlash murakkab; dastlab maxsus usulda olingan noʻxat va arpabodiyon qaynatmasiga bir miqdor bugʻdoy uni sepib hamirpaygir qoriladi. Paygir 5—6 soatdan soʻng yetiladi. Uni hamirturush sifatida ishlatib bugdoy unidan sutga qorib hamir tayyorlanadi. Hamir mushtlab yetiltiriladi (qarang [[Shirmoy).
Non. eng oliy mehmondoʻstlik va muqaddaslik ramzi boʻlganligi, asrlar davomida nonvoylar mahoratining oʻsishi va texnologik usullarning tako-millashuvi natijasida obi, gijda, patir va shirmoy Nonning oʻnlab xillari yaratilgan. Oʻzbekistonning turli viloyatlarida oʻziga xos xilma-xil Nonlar tayyorlanadi: Toshkent shahrida oʻziga xos obinon, jaydari Non., sedanali Non., Toshkent patiri, yulduzcha patir, gijda patir, goʻshtli patir, goʻshtli N., yogli patir, jizzali patir, piyozli patir kabi N.lar yopiladi. Chirchiq vohasi qishloqla-r i d a yertandir va yeroʻchoqlarda tayyorlanadigan uy. N.lari, obinon, yongʻoq magʻizli N., lochira N. lar mazasi, toʻyimliligi bilan ajralib turadi. Shuningdek, xorazmliklarning savatdek-savatdek (doyra kengligi 0,4—0,5 m) noni va patiri, goʻshtli noni, obinonga oʻxshash churragi, qoraqalpoqlarning nonlari ham oʻziga xos shakl va taʼmga ega. Fargʻona vodiysida tayyorlanadigan N. nomlari: obi Non obi jimjima; uy Non., kulcha Non., jizzali Non., goʻshtli Non., yogʻli Non., chapchap non gijda Non oddiy patir, yogʻli patir, qashqar patir, yogsiz patir, qatlama patir, toʻy patiri, loʻlda patir, qoʻsha-loq shirmoy, payvand, obi xol olcha guli, shirmoy kulcha, shirmon patir, kungirali shirmoy, kunjutli bozor Noni, sedanali bozor Noni, bayram bezakli Noni va boshqa
Buxoro, Samarqand, Surxondaryo va Qashqadaryo vohasida (Shahrisabz, Kitob) tayyorlanadigan Non. nomlari: obi, yaqqafo, gaxsaki, noni zargaron, xindugi, fatiri qashqari, shirmoli du-juft, tafton, taftori du bez, noni ta-roqi, osiyoiy, poʻlodiy, jazzain, kulchai ravgʻanin, obi jimjima, turfon, noni haman, kulobodi, zaboni gov, soxta shirmol, shirmoli sedana payvand, shirmoli obi xoli olchaguli, noni salang, lavash, churrak, davra, sovgʻatin nakshin, uy Noni, qoʻshaloq baraka kulcha, kuyov shirmoy non, parkup Non., kunjutli obi Non., sedanali obi non, kunjutli patir Non. va boshqa