Al bukhari university asadbek Axmedov

DOMENNING UMUMIYLIGI YOKI OʻZIGA XOSLIGI

5. 
   «Domen» deganda «sanʼat, adabiyot, tarix yoki astronomiya kabi ilmning har qanday muayyan sohasi» yoki «muayyan ilm sohasi asosida yotadigan va uni qo‘llab-quvvatlaydigan reprezentatsiyalar turkumi» tushuniladi (Baer, 2011 [27]). Tadqiqotchilar ijodkorlik qobiliyati sohaga xos yoki xos emasligi to‘g‘risida koʻp bahslashganlar: ijodkor inson barcha sohalarga kreativ yondashadimi yoki faqatgina muayyan faoliyatgami? Ijodkorlik mohiyati borasidagi bu munozara mantiqan kreativ fikrlashga ham taalluqli: ilm-fandagi kreativ fikrlash sanʼatdagi ijodiy fikrlashdan
   

farqlimi? Ilmiy hodisani tushuntirib berish uchun osonlikcha gʻoya bera oladigan insonlar xuddi shunday osonlik bilan hikoya uchun ham gʻoya beraoladimi?

6. 
   Kreativ fikrlash testlarining birinchi avlodi domenning umumiyligi, yaʼni har qanday sohadagi ijodkorlikning umumiy xususiyatlari mavjudligi haqidagi g‘oyaga asoslangani (Torrance, 1959 [7]) kabi tadqiqotchilar ijodkorlikni baholaydigan sinovlarda shaxsning natijalari umumiy- lashtirilishi mumkinligini, bir sohadagi kreativlik ikkinchi sohaga ham oʻtkazilishi mumkinligini taxmin qilganlar. Lekin soʻnggi tadqiqotlar bu da’volarni rad etmoqda. Ushbu tadqiqotlar yo ijodkorlik uchun zarur boʻlgan qobiliyat va koʻnikmalar domenga bog‘liq boʻlib, domendan domenga ajralib turishini taʼkidlamoqda (Baer, 2011 [27]), yoki ikki yondashuvning qisman jamlagan ijodkorlik modellarini taqdim etmoqda (masalan, Kaufman va Baer (2005 [28])).
   

KREATIV YONDASHUVNING DOMENLARI

7. 
   Ijodiy qobiliyatning muayyan domenga bog‘liqligi quydagichadir: ijodiy yondashuvning qaysi va qancha sohalari mavjud boʻlishi mumkin? Koʻpgina nazariyotchilar turli ijodkorlik sohalarini aniqlashga harakat qilib kelmoqdalar, shularning ichida diqqatga eng sazovori Kaufman (va boshqalar) (2004 [29]; 2005 [28]; 2006 [30]; 2009 [31]; 2012 [32]) tadqiqotlaridir. Soʻnggi ishlarida Kaufman kreativ yondashuvning besh domenini sanaydi: kundalik, taʼlimga oid, harakatga oid, ilm-fanga oid va sanʼatga oid sohalar (Kaufman, 2012 [32]).
   
8. 
   Boshqa tadqiqotchilar ham shunga oʻxshash kreativlik sohalari haqida ma’lumot berishgan. Runco va Bahleda (1986 [33]) ijodiy faoliyatni
   

«sanʼatkorlik» va «ilmiy» sohalariga ajratgan. Amabile fikricha (1983 [34]; 1996 [35]), ijodiy faoliyat uch umumiy sohaga boʻlinishi mumkin: verbal, sanʼatkorlik va muammoni hal qilish. Chen va boshqalar (2006 [36]) ham verbal, sanʼatkorlik va matematika sohalari haqida ma’lumot berishgan. Kreativ faoliyatni sanaʼtkorlik va verbal sohalarga boʻlish Conti va boshqalar (1996 [37]) tadqiqotlarida ham uchraydi.

9. 
   Kreativlik sohalarini oʻrgangan amaliy tadqiqotlarning batafsil meta-tahliliga ko‘ra, matematika ilmiy sohasi doimo boshqa ijodkorlik
   

sohalardan yaqqol ajralib turadi (Julmi va Scherm, 2016 [38]). Ushbu meta- tahlil barcha tadqiqotlarda kreativlik sohalari Kaufman va Baer (2004 [29]) tomonidan aniqlangan amaliy ijodkorlik, empatiya/munosabat va matematika/ilm-fan sohasidagi ijodkorlikka boʻlinishi kabi umumiy bir qonuniyat kuzatilayotganini koʻrsatmoqda.