Akusherlik va ginekologiyada hamshiralik ishi

15.4. Seksopatologiya va uning tibbiy ixtisosliklar
orasida tutgan o ‘rni
Ba’zi insonlar u ch u n seksual hissiyotlar jinsiy qoniqishning 
yagona manbayi bo'lib qoladi, bu o'sib borishga moyil holat bo'lib, 
bu tun u m r m obaynida inson buzilgan jinsiy intilishlarni qoniqti- 
rishga harakat qiladi. Inson o 'zining harakatlari ustidan ruhiy
190

---

nazoratni yo ‘qotadi. Seksual hissiyot kasallik darajagacha borgan 
odat tusiga ega b o ‘lib, sarxush qiluvchi ichim likva giyohvandlikka 
intilishdek inson unga intiladi. Bunday shaxslarda atrofdagi olam dan 
chekinish, ijtim oiy jih atd an m oslasha olm aslik hislari sekin-asta 
o ‘sib boradi. U lar o ‘zlarini nuqsonli deb bilishlari, jam iyatda o ‘z 
o ‘rniga ega em asliklarini sezishlari, ruh an ezilishlari m um kin. 
U m um iy qabul qilingan seksual m e’yorlar bilan jinsiy qo niqish­
ning buzilgan usullari o ‘rtasidagi o ‘sib boruvchi va hal 
qilib 
b o ‘lm aydigan n izolar inso nn i o g ‘ir 
nevrozlarga, h atto ki o ‘z 
jonlariga suiqasd qilishlarigacha olib kelishi m um kin. Lekin shu 
bilan birga, ko‘pchilik psixoseksual rivojlanishning turli buzilishlari 
b o ’lgan insonlarda b a ’zan am alga oshirilgan eng og’ir seksual 
zo ’rlikdan so’ng ham aybdorlik hissi, og’ir ruhiy siqilishlar yuzaga 
kelmaydi.
Jam iy atd a n o rm al hisoblangan jin siy alo q alard an seksual 
c h e k in ish sab ab lari o x irig ach a t o ’liq o ’rg an ilm ag a n .S ek su al 
chekinish holatlarida patologik turlar, buzilgan shakllar yuzaga 
chiqishida ko ’plab biologik va ijtim oiy-ruhiy om illar m uhim rol 
o ’ynaydi, deb hisoblanadi. Aslida bu h o latlarda irsiy om illar, 
gorm onal buzilishlar, tug’um q jarohatlari natijasida bosh miyaning 
organik zararlanishi: n o to ’g ’ri jinsiy tarbiya, tengdoshlaridan 
ajratib q o ’yish, shizofreniyadagi psixik buzilish, epilepsiya, organik 
psixozlar ham m uhim aham iyatga ega. Jinsiy chekinishlar asosida 
bir nechta om illar yotadi, bu om illar insonning seksual m uhitiga 
salbiy ta ’sir k o ’rsatadi.
Seksual chekinishlam i davolash uchun patologik intilishlarning 
doim iy o ’sib borishini kam aytirish , seksual axloqni m ukam m al- 
lashtirish va bem orning shaxsiga c h u q u r ta ’sir etishga qaratilgan 
turli psixoterapiya m uolajalari q o ’llaniladi.
Q uyida seksual chekinishlarning asosiy turlari keltirilgan.
Tanatofiliya
— m azoxizm ning bir turi b o ’lib, b u n d a jinsiy 
q o ’zg’alish o ’lim holati m anzarasi bilan uzilm as b o g ’liq b o ’ladi. 
U n d a o ’zining o ’limi haqidagi xayollar, k o ’m ish m arosim i bilan 
bog’liq tasaw u rlar, uning o ’lim idan qayg’urayotgan yaqinlari va 
qarindoshlarining qayg’usi jinsiy aloqaga qodirlik holatining yuzaga 
kelishini ta ’m inlaydi. Shu tasaw urlarsiz bu insonlar jinsiy aloqa 
qilishga qodir bo ’lmaydilar. Ba’zan tanatofil insonlar maxsus xonani 
tobut va gulcham barlar bilan bezab, o ’liklar kiyimini kiyib tobutga 
yotadilar va m asturbatsiyaga kirishadilar. Tanatofiliyaning sekso- 
loglar tom o n id an qayd etilgan b a ’zi variantlari nekrofiliyaga ham
yaqindir.
191

---

F ransiya fo h ish ax o n alarid a m axsus jih o z la n g a n ,,o ‘lik lar 
xonalari“ mavjud b o ‘lgan b o ‘lib, bunda fohishalar qora pardalar 
va yoqilgan sham lar orasida o ‘lik vazifasini o ‘taganlar.
Nekrofdiya —
o ‘Iiklar bilan jinsiy yaqinlik qilishga intilish. Bu 
holat juda kam hollarda, faqatgina erkaklar orasida uchraydi. 0 ‘lim, 
m urdalar, q ab risto n ,v am p irlar haqidagi q o ‘rq inchli ertaklarni 
ham m a bolalar tinglasalar-da, bunday kechinm ani kechirayotgan 
bolalarda hayajonlanish, q o ‘zg‘alish, q o ‘rquv reaksiyalarini chiqa­
radi. Ba’zilarni esa bu tarzdagi o ‘tkir hissiy reaksiyalar bilan o ‘ta- 
digan voqealar o ‘ziga jalb qiladi.
Ba’zida bola o ‘sib borishi bilan bunga o ‘xshash holatlar bosh 
miya asab stm kturasining osongina q o ‘zg‘alib, eyakulatsiya va 
orgazm chaqirishiga olib keladi. Bu esa bola ongida muhrlanib qolishi 
m um kin. K o 'p in ch a bu holat psixik bem or va aqli zaif insonlar 
o'rtasida yuzaga chiqadi.
O datda, nekrofiliya shakllanishida insonning zo'ravonlikka 
intilish holati ham bo'ladi. Keskin rivojlangan nekrofiliyada nekrofil 
odam o'likning tan a qism larini bo'laklaganda, o'likning b o 'lak - 
langan qism larini o 'z tanasiga tekkizganda lazzatlanib, m astur- 
batsiya, ba’zan jinsiy aloqagacha olib borishi mumkin. Q ator hollarda 
nekrofil o'likning tana qism larini keyinchalik shunday harakatlar 
uchun ishlatishga o 'zlari bilan olib ketadilar.
O datda, nekrofillar faqatgina m urdadan foydalanib, qotillikka 
kam dan kam ju r ’at etadilar. Q otillik uning jinsiy hissiyotlarini 
q o 'zg'atm asd an, uning tasaw u ri o 'lik tan a bilan bo'ladigan m uo- 
lajaga qaratiladi. Nekrofiliyaga b a ’zan erkakni jinsiy rag'batlantirish 
uchun sherigining o 'lik ayol holatiga kirishi, kerakli kiyimlarni 
kiygan holda erkak harakatlariga reaksiya bildirm ay yotishi ham
nekrofiliyadir. B a’zi m utaxassislar erkak kishining uyqudagi ayol 
bilan jinsiy aloqa qilishga intilishida ham nekrofiliya elem entlari 
bor, deb hisoblanadi. N ekrofillar o 'z hissiyotlarini qondirish 
uchun ko'pincha o'likxona, qabriston kabi joylarga ishga kiradilar.
Eksgibitsioniztn —
teskari jinsdagi kishilarga jinsiy a ’zolarini, 
jinsiy yaqinlik bo 'lm agan holda, ko'rsatish y o 'li bilan jinsiy qoni- 
qishga erishishdir. Bu holat, asosan, erkaklar orasida uchraydi. 
A m m o b a ’zi m ualliflar e ’tiro f etishicha, ayollar h am m asalan, 
professional striptiz bilan shug'ullanuvchilar, tananing b a ’zi qism ­
larini ochib yurishga intiluvchi ayollarda eksgibitsionizmga moyillik 
bor deb hisoblaydilar. K o'plab erkak eksgibitsionistlar u ch u n ayol
192

---

kishining q o ‘rqib ketishi m uhim hisoblanadi. Shuning uch u n ham
ular y o ‘lak, d eraza o rtlariga b erkinib, ayollarni c h o ‘chitishga 
intiladilar. Plash yoki paltolarining oldini ochib, q o ‘zg‘algan jinsiy 
a ’zolarini ko'rsatish bilan birga, kuchli jinsiy q o ‘zg‘alish holatiga, 
b a ’zan psixik orgazm ga ham erishadilar. K o 'p in ch a nam oyish 
m asturbatsiya bilan davom etadi. B a’zan eksgibitsionizm holati 
kechki payt um um iy transportda yuz berib, bolalar oldida yechinish 
kam roq uchraydi. Eksgibitsionizm o 'ta shafqatsizlik — sadizm
elem entlari bilan birga n am oyon b o 'lg an d a, k o 'p ro q ayolning 
uyalish hissi, jazo oldidagi q o 'rq u v holati q o 'zg 'atu v c h i ta ’sir 
ko'rsatadi. B undan tashqari, verbal eksgibitsionizm hodisasi ham
uchraydi. Bunda erkak notanish ayollarga q o 'n g 'iro q qilib, ularni 
q o 'z g 'a tu v c h i m avzuda suhbat qilib, o 'z la rin i eyakulatsiya va 
orgazmgacha masturbatsiyalaydilar. Verbal eksgibitsionizm o 'z jinsiy 
a ’zolarini boshqalar oldida nam oyish qilish holatida ham nam oyon 
b o'lishi m um kin. Bu patologiya elem entlari 7 yoshgacha bo'lg an 
bolalar orasida 5%, 7— 11 yoshda 1% uch rab, u lar ishqiy m un o- 
sabatlardan uzoq bo'ladilar.
Nim fomaniya —
ayollardagi jin siy intilish b o 'lib , turli xil 
sheriklar bilan ishqiy yaqinlik qilishga b o'lgan to'xtovsiz intilish 
bilan kechadi. Erkaklarda bunday holat — satiriazis deb yuritiladi. 
N im fom aniyani doim iy jinsiy yaqinlikka intilish bilan xarakter- 
lanadigan sindrom sifatida ham ko 'rish m um kin. Buning sababi 
miyaga o 'm ashib qolgan fikr yoki agressiv moyillik deb hisoblanadi.
N im fom aniya turlari:
1. K uchli tu g 'm a intilish asosidagi nim fom aniya gorm onal 
buzilish yoki bosh m iyaning organik zararlanishi hisobiga yuzaga 
chiqadigan jinsiy qo 'zg 'alish lar xuruji bilan kechadigan holat.
2. M aniakal holat bilan bog'liq nim fom aniya.
3. K uchli tu g 'm a jinsiy intilish bilan bog'liq nim fom aniya.
4. Ayolni m a’lum ijtimoiy va ruhiy sabablarga k o 'ra ko 'p ishqiy 
sherik saqlashga m ajbur b o 'lg an soxta nim fom aniya.
N im fom aniya kuchaygan ishqiy intilish b o 'lib , uning asosida 
libidoning biologik va ruhiy elem entlari m iyaga o 'rn ash ib qoladi, 
uning qadr-qim m ati h am m a narsadan ustun deb hisoblanadigan 
fikr yuritiladi. N im fom aniyada q o 'zg 'alish subyektiv xarakterga 
ega b o'lib , jinsiy a ’zolar m ushaklari qo n bilan ta ’m inlanishida 
o'ziga xos o'zgarishlar kuzatilm aydi. U lard a orgazm qiyinlik bilan 
sodir b o 'lad i yoki um u m an bo'lm aydi. A m m o m iyaga o'rn ash ib