Akusherlik va ginekologiyada hamshiralik ishi

X V f \
 
0 ‘SMAOLDI KASALLIKLARI VA
Г 
] AYOLLAR JINSIY A’ZOLARINING
B O B
J
0 ‘SMALARI
16.1. O ‘smaoldi holatlari
O'smalar
to 'q im ala r hujayralarining sifat va shakl jih atd an
o ‘zgarib, patologik ravishda ortiqcha o'sib ketishi holatidir. O 'sm a­
larning o'ziga xosligi shuki, hujayra ko'payishiga sabab bo'luvchi 
tashqi ta ’sir to'xtagandan keyin ham hujayralar ko'payishda davom 
etaveradi.
Rakoldi (saratonoldi) holatlari va o 'sm a tushunchalari bo'lib, 
o'sm alar, o 'z navbatida, xavfsiz va xavfli bo'lishi m um kin.
Xavfsiz o 'sm alar to 'q im a ichiga o'sib kirish, ularni buzish va 
m etastaz hosil qilish xususiyatiga ega bo'lm ay, ular o'sib borishi 
davom ida yon to 'q im alarn i siljitib, odam organizm ida ch uq ur 
o'zgarishlar keltirm aydi.
Xavfli o 'sm alar to 'q im a ichiga o'sib kiradi, ularning o'sishini 
buzadi ham da qon va limfa tom irlari orqali yaqin va uzoqdagi a ’zo 
va to 'q im a la rg a ta rq a lib m e ta sta z hosil q ila d i, o rg a n iz m n i 
holsizlantirib, ozib-to 'zib ketishga olib keladi, oxir oqibatda o 'lim
bilan tugashi m um kin.
O 'sm aoldi holatlari deb, to 'q im a va a ’zolarda distrofik o 'zg a­
rishlar keltirib chiqaradigan jarayonlarga aytiladi. Bunday holatga 
o 'z vaqtida tashxis qo'yilsa, ularning keyinchalik to 'q im alard a 
ko'payib ketishi va rivojlanishining oldi olinadi. Rakoldi holatlariga 
tashqi jinsiy a ’zolar, qin, bachadon b o'y ni, endom etriy va tuxum - 
donlarda uchraydigan o'zgarishlar kiradi. Tashqi jinsiy a ’zolar va 
qin sohasi rakoldi kasalliklariga leykoplakiya va krauroz kiradi.
Leykoplakiya
— shilliq qavat ustida salgina b o'rtib turuvchi 
tovlanuvchi oq dog' ko'rinishida bo'ladi. Lokalizatsiyasi (joylashishi), 
asosan, kichik jinsiy lablar, klitor atrofi va qin sohasida bo'ladi. 
Tarqalgan jo y chegarasi aniq sezilib tu radi, o 'sib borgan sari 
leykoplakiya qalinlashadi. Kasallik qichishish bilan kechadi.
Krauroz
— tashqi jinsiy a ’zolar to 'q im alarin ing atrofiyasi va 
burishib qolishi bilan nam o yo n b o 'lad i. Shilliq qavat va teri 
elastikligini y o'q o tad i, tabiiy dog‘lar rangsizlanadi. O 'ta yupqa- 
lashgan shilliq qavat pergam ent qog'ozi ko'rinishini oladi. Rivojlanib 
boruvchi atrofiya klito rn in g kichik va k atta jin siy lablarning
198

---

tekislanishiga, qinga kirish joyining keskin torayishiga olib keladi. 
Bem orni qichishish, siydik ajrashi, defekatsiya, jinsiy hayotning 
qiyinlashishi kabi noxushliklar bezovta qiladi. K o'pincha ikkilamchi 
infeksiya qo'shiladi.
K o ‘p hollarda krauroz va leykoplakiya birga uchraydi, bunday 
hollarda kasallik xavfli o'sm aga aylanishi m um kin.
Tashqi jinsiy a ’zolar va qinning rakoldi holatlarini davolash 
birm uncha qiyinlik tug'diradi. Davolashda um um iy quw atlovchi 
(m ehnat va dam olishni to'g'ri yo'lga qo'yish, achchiq, sh o 'r ovqatlar 
va spirtli ichim liklar iste’m ol qilishni chegaralash), desensibi- 
lizatsiyalovchi terapiyani q o 'llash , trank vilizato rlar buyuriladi. 
M ahalliy 10% li anestezin va 2% li dim edrol mazi, 2% li rezorsinli 
bog'lam lar, 0,1% li gistam in eritm asi q o'llaniladi, shuningdek, 
novokainli blokada qilinadi.
B achadon b o'ynin in g rakoldi holatlariga: p o lip , b achadon 
b o 'y n i eroziyasi va ektropion kiradi. Rakoldi jarayonlari tu g 'm a 
yoki orttirilgan xarakterdagi patologik h o lat bo 'lib , uning asosida 
m a’lum b ir sharoitda b ach adon b o 'y n i raki rivojlanadi.
Bachadon bo‘yni polipi —
bach ad on b o 'y n i sohasidan o'sib 
ch iq ib , kam u chray di va k o 'p in c h a e n d o m e triy x astaligidan
rivojlanadi.
Bachadon bo‘yn i eroziyasi —
bach ad o n b o 'y n i qin qism ining 
yem irilishi, chaqalanishi.
Ektropion —
asosan, tu g 'u ru q v aq tid a b a c h a d o n b o 'y n i 
yirtilishining sifatsiz choklangan sohasida rivojlanadi. B achadon 
bo 'y n in i qin oynalari, kolposkop yordam ida k o 'rish natijalariga 
qarab tashxis qo'yiladi. Shiller probasi (bach ad on b o 'y n i 2% li 
Lugol eritm asi bilan artilganda zararlangan soha bo'yalm aydi), 
sitologik tekshirish va biopsiya natijalari ham aniq tashxis qo'yishga 
im kon beradi.
B achadon b o 'y n i rakoldi kasalliklarini davolash konservativ 
va jarrohlik yo'li bilan o'tkaziladi.
Y allig'lanish jarayonini y o 'q otish u ch u n to 'q im a trofikasini 
(o z iq la n is h i) y ax sh ilash g a q a ra tilg a n k o n se rv a tiv d av o lash
(vannochkalar, yog'li tam ponlar, gorm onal m azlar) tavsiya etiladi. 
A tipik hujayralar bo'lm asa, koagulatsion, kriojarrohlik va jarrohlik 
yo'llari bilan bachadon b o 'y n i am putatsiyasi o'tkaziladi.
E ndom etriyning rakoldi kasalliklariga ad en om atoz, ad en o- 
m atoz poliplar va endom etriyning atipik giperplaziyasi kiradi. 
E ndom etriy giperplastik jarayonining ko 'rinishi b o'lib, k o 'p in ch a 
qon ketish holati kuzatiladi.
199

---

Tashxis aniq yig‘ilgan anam nez, ginekologik ko'rish va aspiratni 
sitologik tekshirish, gisteroskopiya natijalariga asosan qo'yiladi.
С1реф1а511к jarayo nlar aniqlanganda, asosan, m enopauza 
davrida ehtiyot bo'lish talab etiladi. Bunday kasallar „xavfli" guruhga 
kiradi.
U lar dispanser nazoratiga olinib, doim o tekshirib turiladi va 
davo choralari o'tkaziladi.
Yosh ayollarni davolash u ch u n funksional diagnostika testlari 
nazorati ostida, hayz funksiyasining neyrogum oral boshqarilishi­
ning buzilishini tiklashga qaratilgan dori m oddalar qo'llaniladi. Shu 
m aqsadda sin tetik p ro g estin lard an foydalaniladi (n o n -o v lo n , 
infenkudin, bisekurin va boshqalar). M enopauza davrida ayollarda 
bachadon b o'yn i kanali, b achadon bo 'sh lig 'id a alohid a-alohida 
diagnostik qirish o'tkazilad i, keyinchalik gistologik tekshirilib, 
androgenlar (m etiltestosteron, testenat, sustanon - 250 va bosh­
qalar) bilan davolanadi. K onservativ davo natijasiz b o 'lg an d a 
kastratsiya va jarrohlik yo'li bilan davolash o'tkaziladi.