Akusherlik va ginekologiyada hamshiralik ishi

13.2. Amenoreya
A m enoreya — 6 oy va u n d an o rtiq vaqt davom ida hayz 
ko'rm aslik. A m enoreya fiziologik va patologik bo'lishi m um kin. 
Fiziologik am enoreya balog'atga yetm agan qizlarda, hom iladorlik 
vaqtida, laktatsiya va klim akterik davrda ham da qarilik faslida ro'y 
beradi. Patologik amenoreya otganizmdagi bironta kasallik yoki MAS 
ning m a’lum bir qismidagi va pereferik asab sistemadagi patologik 
o'zgarishlarda, shuningdek, endokrin bezlam ing kasalligi natijasida 
kelib chiqadi. Urish davri am enoreyasi ham uchraydi. Bunda ruhiy 
ta ’sirlanish va alim en tar om il sabab bo'ladi.
Kasallangan sohaga ko'ra amenoreya quyidagi turlarga bo'linadi: 
gip o talam ik , g ip ofizar, tu x u m d o n va bach ad o n am enoreyasi. 
Birlamchi va ikkilam chi am enoreya bo'ladi. Birlam chisida b utun 
hayot davomida hayz ko'rm aslik kuzatiladi, ikkilamchisida esa aw al 
hayz ko'rib, so'ng m a’lum sabablarga ko'ra am enoreya boshlanadi.
G ip o talam ik vagi pofizar sabablarga k o 'ra am enoreyaga duch 
kelganda hayz sikli bo'lmasligi bilan birga, m odda almashinuvining 
buzilishi (sem izlik), girsutizm (bad an ning o rtiq ch a tu k bilan 
q o p la n ish i), veg etativ q o n to m ir b u zilish la r (g ip e rto n iy a , 
gipotoniya va boshqa kasalliklar) kuzatilishi m um kin.
T u x u m d o n a m en o rey asi k o 'p ro q tu x u m d o n n in g tu g 'm a
bo'lm asligi yoki funksiyasining buzilishidan kelib chiqadi. O datda, 
bu um um iy yoki genital infantilizm bilan birga o'tadi.
Bu am enoreyaning ko'rinishlaridan biri Shereshevskiy-Terner 
sindrom i b o'lib , birorta jinsiy a ’zolarning rivojlanm ay qolishi 
(zaharli omil ta ’siri, xrom osom alarning to 'liq emasligi natijasida) 
tufayli hayzning bo'lm asligi yoki jinsiy a ’zolardan birida nuqson 
bo'lishi, erkak sifat rivojlanish, kalta bo 'yin , past b o 'y , dag'al
174

---

ovoz, tu k o ‘sishi) kuzatiladi. Bu patologiya k o ‘pincha boshqa 
nuqsonlar, aqlan zaiflik bilan birgalikda o'tadi.
G ipom enstrual sindrom ning tuxu m do n shaklidagi turlaridan 
biri Shteyn-Leventel sindrom i hisoblanadi, ya’ni organizm da erkak 
jinsiy gorm onlar ko'payib ketadi (androgenlar), natijada folliku- 
lalar kistoz ko 'rin ish oladi, ovulatsiya to 'x tay di va gipom enstrual 
sin d ro m riv ojlanad i h a m d a o p so m e n o re y a yoki am en o rey a, 
girsutizm , sem irish sifatida nam oyon bo 'ladi. Ikkilam chi jinsiy 
belgilarda o'zgarish b o im a y d i, y a ’ni tan a tuzilishi ayollarga xos 
bo'ladi.
A m enoreyaning b ach ad on form asi anom aliyalar yoki e n d o ­
m etriy ning b a c h a d o n ichiga ja rro h lik aralash u v larid a (e n d o ­
m etriyning bazal qavatini abort vaqtida ortiqcha qirish, bachadon 
ichiga yod bilan ishlov berish) shikastlanishi, shuningdek, jinsiy 
a ’zolar silida kelib chiqishi m um kin.
Aniq tashxis qo'yish uch u n , albatta, hayzning neyrogum oral 
boshqarilish sistemasidagi kasallanish darajasini aniqlash zarur. 
B em orda gip otalam us, gipofiz, buyrakusti bezi kasallanishlari 
bo'lm asa, funksional diagnostik testlar asosida tuxum don faoliyati 
tekshiriladi.
A n iqlangan o 'zg arish lar asosida davo ch o ralari k o 'rila d i. 
D e m a k , a m e n o re y a yoki o p s o m e n o re y a va g ip o m e n s tru a l 
sindrom ning boshqa ko'rinishlari tuxum dondan kelib chiqsa, davo 
hayz siklini tiklashga qaratiladi. Buning u ch u n q u w atn i oshiruvchi 
davo ch o ralari (ratsional o vq atlanish, v itam in lar, spo rt bilan 
shug'ullanish, gigiyenaga am al qilish, fizioterapiya va boshqalar) 
qato rida gorm onoterapiya q o'llaniladi (estrogen, progesteron).
G o n a d a la r disk in eziy asid a ik k ilam ch i jin siy belg ilarning 
rivojlanishi va um um iy hissiy holatni yaxshilash maqsadida bemorga 
gorm onoterapiya buyuriladi.
T uxum don sklerokistozlarida ham ovulatsiyani tiklash m aqsa­
dida gorm onoterapiya o'tkaziladi. Agar konservativ usul yordam
berm asa, jarrohlik yo'li bilan davolanadi. T uxum donda ponasim on 
rezeksiyasi o'tkazilganda ovulator hayz sikli tiklanadi, hatto hom i- 
lador b o'lish kuzatiladi.