«актуальные вопросы развития социального сектора экономики: отечественный и зарубежный опыт»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE 
«ACTUAL ISSUES OF THE DEVELOPMENT OF THE SOCIAL SECTOR OF THE 
ECONOMY: DOMESTIC AND FOREIGN EXPERIENCE»
 
ANDIJAN, UZBEKISTAN, MAY
 2020
 
155 
«Иқтисодиётнинг ижтимоий секторини ривожлантиришнинг долзарб масалалари: миллий ва хорижий тажриба» 
«
Актуальные вопросы развития социального сектора экономики: отечественный и зарубежный опыт
»
 
Институционал 
муҳитида 
янги 
иқтисодий 
институтларнинг 
имконсизлигини ўрганиш учун маълум бир давлатнинг институционал 
муҳитини тавсифлаш ва ҳукуматнинг иқтисодий сиёсатининг асосий 
институтлари ва институционал лойиҳалари рўйхатини тузиш, шунингдек, уни 
ўз ҳудудига олиб кириш ёки ўстириш нуқтаи назаридан кўриб чиқиш керак. 
Бирор давлат ёки ташкилотнинг институционал муҳитига кириш жараёни 
мураккаб ва ноаниқ. Шу билан бирга, амалдорлар иқтисодиёт нима яхши ва 
нима ёмон тўғрисида тасаввурга эга эмаслар. Фирмаларнинг менежерларига 
ХХI аср бошидаги рақамли иқтисодиёт шароитларига нисбатан ишлаб чиқилган 
меъёрлар, қоидалар ва ички ташкилий қарорларнинг фойдалари тўғрисида 
башоратлар берилиши мумкин. 
Ташқи ижро этиш механизми бўлган расмий қоидалар иккита ҳуқуқий 
анъанага эга: Роман-Герман ва Англо-Саксон. Постсовет мамлакатларига 
альтернативани бериш мумкин. Совет давридан бери қонун билан ижро этилган 
қонун фақат қисман ишлаган, амалда “телефон ҳуқуқи” амал қилган. Собиқ 
Совет 
Иттифоқининг 
иқтисодий 
тизимлари 
қонун 
ҳужжатларида 
мустаҳкамланган, аммо баъзида ишламайдиган, импорт қилинган бозор 
институтлари томонидан амалга оширилди. Бундан ташқари, Россия, Украина 
ва Белоруссияда қимматли қоғозлар, рақобат ва либерал иқтисодий тартиб 
институтлари умуман ишламайди, банкротлик, тижорат банклари ва хусусий 
мулк институтлари ҳам тўлиқ ишламайди. 
Ташқи ижро этиш механизми билан ишлаш қоидалари мавжуд бўлмаганда, 
унинг ўрнини юқоридан қабул қилинган ҳар қандай қарорга тайёрлиги 
эгаллайди. Натижада Россия, Украина, Белорусия, Қозоғистон, Ўзбекистонда, 
шунингдек, Хитой, Вьетнам ва бошқа мамлакатларда муқобил тартибга 
солувчи ва одатий ҳуқуқий анъана шаклланди. 
Бунда турли штатлардаги институционал муҳитни қуйидагича таснифлаш 
мумкин: 
1. Норматив (Романо-Германия) ҳуқуқий анъана билан моноконфессия 
(Германия, Австрия, Франция, Испания, Польша, Чехия, Венгрия ва бошқалар). 
2. Олдиндан (Англо-Саксон) ҳуқуқий ананага эга бўлган поликонфессия 
(АҚШ, Англия, Ирландия, Япония, Канада, Австралия). 
3. Исломий урф-одатларга эга бўлган моноконфессияли (Миср, Сурия, 
Иордания, Эрон, Ироқ, Ливия, Малайзия, Индонезия ва бошқалар). 
4. Норматив ва одатий ҳуқуқий анъанага эга бўлган поликонфессия 
(Россия, Украина, Болтиқбўйи давлатлари, Ҳиндистон, Хитой, Белорусия, 
Қозоғистон, Ўзбекистон, Молдова, Туркманистон, Венесуела, Куба). 
Ушбу гуруҳлар шартлар билан ажралиб туради, бундан ташқари 
институционал муҳит ҳам қисқа муддатда, ҳам узоқ муддатда деярли 
ўзгармайди. Бироқ, рақамли иқтисодиётда у ҳали ҳам модернизация қилишни 
талаб қилади. 

---